Czyli o tym, że upadek finansów państwa to nic nowego, a republika potrafi bankrutować znacznie efektywniej niż monarchia.
Czyli o tym, że upadek finansów państwa to nic nowego, a republika potrafi bankrutować znacznie efektywniej niż monarchia.
Czyli o tym, że fundamenty ekonomii wymagają redefinicji, śmieci zamieniają się w precjoza, a Kanada buduje bazy wojskowe na Arktyce.
Czyli o tym, że mit państwa opiekuńczego upada, japońskie doświadczenia powinny uczulić przyszłych i obecnych emerytów, a dyplomacja to również sztuka dbałości o detale.
Minęła niedawno pierwsza rocznica katastrofalnego trzęsienia ziemi i uderzenia tsunami na południowo-wschodnią Japonię. Zagraniczne media wypełniły podsumowania osiągnięć i porażek ostatniego roku, w naszych – kilka wzmianek i to głównie pod kątem protestów przeciwko energii atomowej w Europie. W zasadzie nie powinno mnie to dziwić. W kraju nad Wisłą tradycyjnie ważniejszy jest news z wizyty prezydenta w Łomży niż informacje ze świata. Taka specyfika.
Można by zadać pytanie retoryczne: po co w ogóle się tą Japonią interesować? Otóż kilka powodów by się znalazło. Pierwszy z brzegu byłby następujący: reforma emerytalna o której pisałem już swego czasu (Japonia Kraj Zachodzącego Słońca?). Warto się zainteresować tym zagadnieniem, ponieważ z jednej strony obecnie dominuje nasze życie polityczne, a z drugiej obnaża bezradność jednego z najsilniejszych państw na świecie.
Zeszłoroczny kataklizm najboleśniej dotknął chyba właśnie osoby starsze. Ewakuacja przebiegła wzorowo, o wsparciu organizowanym przez Yakuze napisała prasa na całym świecie, a tymczasowe osiedla wyrosły w ekspresowym tempie. Może się jednak okazać, że starsi przesiedleńcy dokonają żywota w owych prowizorycznych barakach, a młodsi się w nich zestarzeją. Bo odbudowa traktowana jest prostym algorytmem efektywności. Środki płyną tam, gdzie zwrot z ich inwestowania będzie najwyższy. Dzięki temu odbudowywane przez koncerny fabryki uruchomią się ponownie już jako najnowocześniejsze na świecie. Trudno się dziwić, że konfucjański światopogląd taktuje również poczynania lokalnych władz, które równie ekonomicznie ustalają własne inwestycyjne priorytety. Drogi i mosty prędzej czy później zostaną odbudowane, a że najpewniej najpierw te o znaczeniu istotnym dla gospodarki, może się okazać, że ludzkie siedziby w ich okolicy są co najmniej zbędne.
Mimo tęgiego uderzenia, w skali makro jest pewnie lepiej niż można by się spodziewać. Mimo iż GDP wzrósł tylko 0,7% zamiast prognozowanych wcześniej 2,3% w 4Q 2011, to nadal jest to wzrost mimo kataklizmu, podczas gdy wiele europejskich krajów nawet na taki wynik nie może liczyć. Nikkei jest wprawdzie nadal kilka punktów poniżej wyników poprzedzających 10 marca 2011, ale SP500 jest raptem 6% powyżej swoich notowań w tym samym czasie. Skąd zatem te wyniki?
Teorii jest wiele, przy czym mało kto pamięta, że Japonia jest w recesji już od lat 90-tych, a większość metod pobudzania wzrostu zdążyła się tam spektakularnie zblamować. Tym samym obecne postępy to w znacznej mierze rezultat „monetary easing” – jak to zgrabnie określa się dzisiaj pospolite drukowanie pieniędzy. W świecie, który wydawać po prostu musi, okazuje się to techniką skuteczną. Mimo masowej produkcji yen radzi sobie nieźle, a w szczycie niedawnej paniki walutowej ustalił nawet okresowe maxima. Choć powinien się ostro zdewaluować, trwa. Równolegle Bank of Japan ustala sobie inflacyjny cel na poziomie 1%, co już brzmi doprawdy surrealistycznie.
Gdyby w Polandzie pojawił się choćby cień ochoty do drukowania pieniędzy w ekspresowym tempie osiągnęlibyśmy rekordowe zeszmacenie naszej słabosilnej waluty, a 6 PLN za EURO mogłoby się stać nowym rynkowym standardem. No ale do tego nie dojdzie, zbyt mocno jesteśmy kontrolowani. Obsesja? Warto wiedzieć, że w Ministerstwie Finansów istnieje specjalny departament, którego celem jest ustalanie polityki oraz koordynowanie działań coraz groźniejszych Urzędów Kontroli Skarbowej. Ów niezwykle interesujący departament z rozbrajającą szczerością nazwano Departamentem Ochrony Interesów Finansowych Unii Europejskiej (http://www.mf.gov.pl/dokument.php?const=6&dzial=9&id=23533&typ=news ). Jakaż to zgrabna nazwa prawda? Taki miły wyznacznik pryncypiów.
Tajemnica powodzenia programów ratunkowych opartych o pospolite drukowanie pieniądza ma zdaje się dwa proste uzasadnienia. Jedno to „upłynnienie” fundamentalnych zasad mikroekonomii, a drugie popyt na produkowaną walutę. Drukowane jeny płyną sobie za granice i tak długo jak długo za nią pozostaną „japan recovery process” będzie przebiegał spokojnie.
Kolejna analogia polsko-japońska to problem tezauryzacji. W Polsce depozyty ludności biją kolejne rekordy płucząc rynek z gotówki w obiegu. Tego niedoboru nikt nie uzupełnia, ponieważ banki ograniczają akcję kredytową, gospodarka oszczędza, a państwo nie może drukować pieniędzy. Dodatkowe ograniczenie gotówki w obiegu wywoła wymuszone centralnie ograniczenie zadłużania się przez samorządy. Maleją również fundusze unijne. W Japonii problem był swego czasu tak duży, że w bankach wprowadzono oprocentowanie ujemne, swoistą karę za przetrzymywanie gotówki poza obiegiem. Podziałało średnio.
W sumie trudno się dziwić, bo środki w bankach trzymają nie ci którzy mają pomysł co z nimi zrobić lub ci którzy gotówki potrzebują. Deponują je zapobiegliwi, którzy nie widzą innych atrakcyjnych alternatyw. Tym samym ani w Japonii ani u nas nie zwiększyły się oszczędności zapobiegliwych gospodarstw domowych. To zamożni zrobili się ostrożniejsi. Lokat na inwestycje łatwo nie zamienią.
Japonia miała możnych sprzymierzeńców w procesie animacji własnego rynku. My nie mamy w tej kwestii na kogo liczyć, bo w Europie dwu prędkości mandaty w naszej, wolniejszej są wyższe i znacznie chętniej wystawiane. Portugalia jechała po pijaku i jeśli teraz w ogóle otrzeźwieje Brukselę ucieszy to bardziej niż nasza mozolna jazda w zgodzie z najnowszymi ograniczeniami. Niestety bez łamania przepisów reformy emerytalnej przeprowadzić się nie da. Dlaczego? Ponieważ uratowanie przyszłych emerytur to nie tylko wydłużenie wieku emerytalnego. To istotne, ale nie najważniejsze posunięcie w sytuacji, w której zakłada się, że emeryci przeżyją i tak do 15 lat na emeryturze. To prawie połowa efektywnego okresu składkowego! Sukces reformy emerytalnej wymaga zwiększenia dzisiejszych obciążeń, a to jest politycznie trudne do przełknięcia. Ale było by wyjście: system zachęt podatkowych. Tyle, że tu mamy unijny szlaban.
Ciekawym miernikiem polsko-japońskich realiów była dla mnie wizyta w rezydencji ambasadora Japonii zorganizowania dla podsumowania polskiego wkładu w odbudowę kraju kwitnącej wiśni. W kuluarach większy i mniejszy biznes przeplatany równie zróżnicowanymi donatorami i polityką podziwiał zdjęcia odbudowujących się obiektów, a także rysunki dzieci z dotkniętych kataklizmem obszarów, które w ramach programu pomocy znalazły się w Polsce. Podniosłość chwili podkreśliła swą osobą małżonka urzędującego Prezydenta RP. Pierwsza dama w tandemie z ambasadorem wygłosili dwa zgrabne i ogólne przemówienia.
Wyszedłem rozczarowany. Spodziewałem się garści informacji o Japonii, czytelnego zaprezentowania osiągnięć ostatnich 12 miesięcy. Nieznajomy obok mnie liczył na podsumowanie polskiego wkładu. Cóż, nasza obecność w gronie donatorów świadczy doskonale o japońskiej dyplomacji, ale jednocześnie pozwala sobie wyrobić opinię o długości listy darczyńców. Pan ambasador litościwie kwotami nie operował.
Tak czy inaczej poczyniłem kilka interesujących obserwacji, bo nie ma to jak small talk z przedstawicielami innych kultur. W czasach PRL mieliśmy być drugą Japonią, ale jak wiadomo nam się nie udało. Teraz też się raczej nie zanosi.
Czyli o tym, że dobrobyt ostatnich dziesięcioleci powstał na kredyt, ekonomiczne bunty staną się codziennością, a specjalne zakłady odosobnienia tego procesu nie opanują nawet jeśli powstaną.
Media wypełnione są obecnie krytyką życia na kredyt i nie chcą zauważyć, że w zasadzie cały dobrobyt ostatnich dekad został zbudowany na długu i ciągle powiększającym się rynku konsumentów. Inaczej być nie może, bo przecież programy społeczne Luli to nic innego, jak podobne doświadczenia Europy czy USA, tyle że na znacznie wyższym poziomie konsumpcji. Ograniczanie pompowania długu musi przynieść niekorzystne skutki i już je przynosi. Socjolodzy łamią sobie głowy nad opisem zjawiska, które dotknęło brytyjskie miasta podczas, gdy nie ma tu czego analizować. Cięcia programów społecznych wprowadzone przez Camerona doprowadziły do sytuacji, w której duże grupy młodych facetów urodzonych najczęściej w rodzinach utrzymywanych socjalnie, nie mogą sobie swobodnie w taki sposób wegetować! A brak tu kolorytu rasowego, ponieważ brytyjska pauperyzacja jest wspólna: ci, którzy mieszkają w councilu, zamiast koloru skóry mają ujednolicający czek z Home Office. A raczej mieli. Ideologiczni inspiratorzy zamieszek marzyli o szturmie na Victoria Embankment albo przynajmniej 10 Downing Street, podczas gdy uczestnikom chodziło najbardziej
o markowe ciuchy i sprzęt Apple. Zamiast dywagować nad tym jacy są bezideowi warto zauważyć, że najprawdopodobniej wychowali się w rodzinach, gdzie pomoc socjalna była podstawowym źródłem utrzymania. Jeśli programy się tnie z uwagi na budżetowe oszczędności, należy się liczyć ze społecznym kosztem. A że tłum dzisiaj atakuje sklepy a nie wojsko i policję? Cóż… a po co się ma męczyć? W imię czego?
Począwszy od republiki weimarskiej, przez amerykański wielki kryzys do czasów współczesnych, rozwój społeczno-ekonomiczny finansowano długiem albo wojną. Jakby tego nie oceniać, to państwa dystrybuowały dobrobyt do szerokich mas społecznych i w zamian za to pozyskiwały ich głosy. Korporacje tak nie działają i działać nie będą, bo nawet największe są na taką politykę zbyt małe. Najlepiej dowodzi tego przykład Forda, który przeprowadził swego czasu daleko idący eksperyment społeczny zakończony spektakularnym fiaskiem. I nie idzie mi tu o słynne kauczukowe miasto w Ameryce południowej, ale osiągniecia socjalno policyjne w macierzystych zakładach w USA.
Moje osobiste doświadczenia w mikroskali da się podsumować następująco: agresywne oszczędności mają sens tylko i wyłącznie wtedy gdy jest szansa, że dzięki nim zwiększy się lub chociaż utrzyma poziom produktywności. Masowym programom oszczędnościowym, które zamierzają wdrożyć państwa europejskie nie towarzyszy żadna stymulacja. Efekty takiej terapii można przeanalizować na przykładzie Boliwii w latach 80-tych. Tam właśnie zdobywał szlify Jeffrey Sachs, który w Polandzie był już znacznie bardziej elastyczny. Ograniczanie wydatków państwa w etatystycznych gospodarkach sprowadzi się do zwiększenia bezrobocia i zmniejszenia krajowego popytu. Miało by to sens, gdyby zaoszczędzone na etatach środki zainwestować w programy celowe (choćby recycling, energia ze źródeł odnawialnych, nowe technologie). Bez wzrostu gospodarczego przy rosnących kosztach obsługi długu samo zamrożenie zadłużenia w relacji 50 czy nawet 45% PKB niczego przecież nie zmieni.
A wzrost kosztów obsługi długu jest nieuchronny i decyduje o tym nie tylko programowa przecież walka z inflacją ale również polityka umacniania złotego, co wypadkowo może doprowadzić w kolejnych 0,25 kroczkach do wyniku 5,50 a to oznacza, że oprocentowanie większości kredytów złotowych z końcem roku zbliży się albo przekroczy 10%. Póki co nie jest to temat medialny ale to tylko do czasu, bo przecież w pewnym momencie trzeba będzie zauważyć jak poziom obsługi długu podcina ekonomikę gospodarstw domowych. Oczywiście przypominam sobie doskonale czasy, kiedy kredyt konsumpcyjny kosztował prawie 40%, ale pamiętam również jak niska była podówczas konsumpcja. Warto pamiętać, że moda ostatnio Samoobrona powstała właśnie jako sprzeciw rolników przeciwko zbyt wysokiemu oprocentowaniu kredytów, których nie byli w stanie ani obsługiwać ani spłacić. W czasach gdy się to działo penetracja kredytem hipotecznym była prawie 3 krotnie mniejsza niż dzisiaj. Czy naprawdę nie można sobie wyobrazić organizacji nawołującej do zaniechania płatności za hipoteki? Jeśli tylko połączy się w jedno interesy dotkniętych CHF i wysoką stopą procentową można uzyskać spore i świadome poparcie społeczne. Ktoś się pochyli po ten elektorat. Być może nie z taką gracją jak św. pamięci Andrzej Lepper ale skutek może być podobny. Śmierć przewodniczącego przywróciła mediom Samoobronę, a społeczeństwu kolejny obszar spekulacji i teorii spiskowych. Polityczny mord czy samobójstwo? To nieco już nieaktualne pytanie nadal przewija się tu i ówdzie zapewne za sprawą nadciągającej kampanii. Niski stopień zaufania obywateli do aparatu sprawiedliwości powoduje, że każda plotka ma większe pole rażenia niż publiczne oświadczenie. To nie dziwi w kraju w którym oficjalnie wiadomo, że o awansach w prokuraturze i sądownictwie decyduje wyłącznie polityczny klucz. Inna sprawa, że pośród spekulacji nie pojawiła się żadna analiza dlaczego wznowienie „afery gruntowej” mogło by być dla Leppera groźne podobnie jak nie pojawił się wątek broni osobistej. No ale cóż, w Polandzie jak samobójstwo to albo powieszenie albo kilkakrotny postrzał w brzuch. Metod mniej bolesnych mający umrzeć nad Wisłą nie wybierają. Przestroga taka?
Szeroko rozumiane sierpniowe wydarzenia w Europie zaowocują kolejnym zaostrzeniem kursu państwo – obywatel a pod pozorem ochrony osób i mienia przeforsowane zostaną dalsze ograniczenia obywatelskiej wolności. W ekspertowym tempie przechodzi właśnie ustawa która ma umożliwić dowolne w zasadzie manipulowanie w naszych zasobach finansowych oraz ustalanie co i w jakim stopniu jest niebezpieczne dla państwa. Choć napisała o tym czujna gazeta wyborcza to o rezultat jestem niestety spokojny. Obywatel z państwem już nie wygra bo stawka jest zbyt wysoka.
W roku 1934 teoretycznie w odpowiedzi na zamach na ministra Pierackiego, władze organizują specjalny obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Powołany na rok, istnieje aż do wybuchu wojny i walnie się przyczynia do umocnienia obozu rządzącego po śmierci Marszałka. Warto zauważyć, że w demokratycznym kraju istniała sobie spokojnie inicjatywa w ramach której bez sądu można było obywatela uprowadzić i w zasadzie dowolnie długo więzić. Dodajmy, że Berezę można było opuścić samodzielnie: wymagano jednak podpisania deklaracji współpracy z władzą i zaniechania wcześniejszej działalności. Niewiele?
Terroryzm to obecnie bardzo szerokie pojęcie. Może się okazać, że blokada ulic w kilku miastach przez obywateli domagających się modyfikacji polityki władz zostanie potraktowana jako zamach na ład i porządek. Ale cóż jeśli wyborców nie można pozyskać groszem zawsze można posłużyć się pałką. W tym celu nie trzeba przecież zamykać wielu. Ot kilku dziesięciu wichrzycieli. Ryzyko odsiadki natychmiast przytemperuje retorykę i gorliwość do ideologicznych sporów. Oczywiście dzisiaj wydaje się, że odwaga i ostre pióro to nieodłączne atrybuty naszych politycznych elit. Cóż, pogląd wygodny ale bardzo ryzykowny. Być może mam wypaczony obraz ale z całą pewnością nadchodzi dla Polandy czas pewnej próby. Za cztery lata władza będzie leżała na ulicy. Pytanie jest tylko takie kto na ta ulicę wyjdzie i czy będzie miał odwagę po ową władzę sięgnąć bo BBWR był już w naszej historii dwa razy a zanosi się na to, że powstanie po raz trzeci.
Czyli o tym, że każdy satrapa prędzej czy później oddaje władzę, głodny lud powstanie przeciw czołgom oraz o tym, że brak perspektywy szkodzi i państwu i obywatelom.
Jeszcze kilka miesięcy temu nikt by nawet nie pomyślał, że w takich, jakby się zdawało, spacyfikowanych krajach jak Tunezja czy Egipt, może nagle dojść do wybuchów społecznych. Nie zdziwię się, jeśli 2011, choć niestety nieparzysty, przejdzie do historii, jako kolejny rok Afryki tyle że tym razem północnej. W 1960 oniemiały świat oklaskiwał narodziny 17 nowych państw w tym roku równie oniemiały może powitać nowe republiki islamskie a jak pójdzie źle może nawet jakiś kalifat. Wszystkie kraje począwszy od Egiptu skończywszy na Algierii, to de facto reżimy wojskowe ukształtowane w latach zimnej wojny. Najciekawszym egzemplarzem w tym panteonie satrapów jest autor zielonej książeczki, czyli Wódz Libii – towarzysz Kadafi. Dla przeciętnego czytelnika europejskich gazet każdy Arab to prawie terrorysta, więc nie spodziewam się, aby opinia publiczna nadmiernie interesowała się obecną sytuacją. Faktycznie, islamiści zbiorą spore żniwa, ale trudno się temu dziwić skoro wszystkie reżimy poza libijskim opierają się na wojsku i świeckiej administracji a’la wczesna Turcja Ataturka. Dobrej recepty chyba nie ma. Izrael nie ma szans na rolę wiodącej siły gospodarczo politycznej a Arabia Saudyjska za pomocą eksportowanych masowo wahabickich wojowników nadaje się na pewno na replikę Talibanu ale to nie jest najciekawsza opcja dla było nie było społeczeństw nieco innych niż afgańskie. Problemem regionu który teraz doprowadzi do destabilizacji na niespotykaną skalę, jest brak wyraźnego lidera.
Aby właściwie zrozumieć powody, należałoby jak cofnąć się nieco w przeszłość. Trop, jak to w ostatnich czasach bywa, zaprowadzi nas do Amerykanów. Reagan był pierwszym prezydentem USA, który na masową skalę zastosował broń gospodarczą. Lektura opracowań (National Security Decision Directives) wskazuje na to aż nadto wyraźnie. RR uważał, że opłaca się ostre finansowanie zbrojeń, jeśli się coś za nie uzyska. Doktryna Reagana przewidywała podstawianie nogi ZSRR wszędzie gdzie się da, tyle że przy użyciu amerykańskich dolarów zamiast amerykańskich żołnierzy. Z ówczesnych opracowań strategicznych wyłania się jasno konieczność kontroli zasobów. Dlaczego to ważne? Mało kto wie skąd USA importuje ropę. Na miejscu pierwszym jest…. Kanada, następnie Meksyk, Wenezuela i dopiero na 4 miejscu Arabia Saudyjska. Ale tak jest dzisiaj. W latach 80-tych ranking wyglądał inaczej. Ameryka chciała kontrolować wszystkich strategicznych dostawców surowca dlatego też bliskim wschodem i Afryką północną musiała się interesować. Europa wschodnia była tylko jednym z boisk, na których angażowano zasoby ZSRR. Tu zresztą doktryna walki długiem sprawdziła się celująco.
Ale w chwili dojścia Reagana do władzy Ameryka w zasadzie ledwo zipie. Dwucyfrowa inflacja, recesja, a właściwie ładnie rozwinięta stagflacja i, delikatnie mówiąc, solidny spadek prestiżu USA na świecie. 5 lat po wycofaniu z Wietnamu to najprawdopodobniej najgorszy okres we współczesnej historii USA, zwieńczony podwójną kompromitacją w Iranie. Z jednej strony bezbronność wobec napastników (studenci wdarli się do ambasady USA i aresztowali wszystkich funkcjonariuszy), z drugiej strony nieudolność desantu wysłanego z odsieczą (komandosi Delta Force pogubili się na pustyni, zniszczyli sprzęt i ledwo uszli z życiem).
Ale Ronald Reagan był prawdziwym odkrywcą. O ile jego poprzednicy żyli w cieniu podlejącego po 1971 roku dolara, RR odkrył, że zamiast bać się zadłużenia należy korzystać z obfitości środków, jakie owo zadłużanie stwarza. A ponieważ wiadomo, że najszybciej pobudza się gospodarkę militaryzacją, RR już w przemówieniu inauguracyjnym nie pozostawiał wątpliwości wyborcom, jaki kurs będzie realizował. Finansowane długiem zbrojenia pozwoliły Ameryce dokonać testującego świat desantu na Grenadzie (1983) i odbudowywać pozycję w Europie i na świecie. Czy RR zamierzał faktycznie zaatakować Związek Radziecki? Wątpię. Jego doktryna oparła się na założeniu, że ZSRR jest słaby ekonomicznie i nie wytrzyma nacisku zarówno materialnie, jak i psychologicznie. Jadwiga Staniszkis w swojej wspaniałej pracy o rewolucji militarnej oddaje rację temu podejściu wskazując na konflikt pomiędzy sztabem generalnym a partią w ZSRR. Politycy bali się wojny. Wojskowi parli do wojny konwencjonalnej zakładając, że Reagan blefuje. Tak czy inaczej najlepszym interesem dla USA było wygrać wojnę budując siły, które zajmą nowe dochodowe terytoria w zasadzie bez walki. Co najciekawsze do arsenału militarnego wciągnięto tu nową, finansową broń. Zakładano operowanie długiem celem uzależnienia państw na terenie przeciwnika, choć równocześnie warto zauważyć, że właśnie w latach 80-tych przypada rekord zadłużenia ówczesnych państw komunistycznych. Długi przekraczają 100 mln USD i poważnie obawiano się, że ZSRR może nakazać swoim wasalom odrzucenie długów (zrobiła tak Rosja sowiecka z długiem carskim). Otoczenie Reagana twierdziło jednak, że to tego nie dojdzie z uwagi na zapotrzebowanie tamtejszych gospodarek na import towarów, którymi same nie dysponowały. Równolegle jednak, za pomocą szeregu dyplomatycznych nacisków RR wymusił na RPA obniżenie cen złota, a uzależniając Bliski Wschód od dostaw amerykańskiej broni skutecznie zaniżał światowe ceny ropy. Tym samym ZSRR tracił na przychodach ze swoich dwu najbardziej strategicznych surowców eksportowych. W takiej skali i zakresie nikt jeszcze gospodarczo nie wojował.
USA wygrały rozgrywkę z ZSRR już w 1985 roku. Warto pamiętać, że Gorbaczow został wybrany na genseka 11 marca 1985, a już w marcu wznowiono radziecko-amerykańskie rozmowy pokojowe w Genewie. Trudno o lepszy sygnał. Od tej pory Ameryka zmieniła priorytety. Teraz liczyło się przede wszystkim zabezpieczenie surowców na Bliskim Wschodzie.
Na tym trudnym odcinku jedynym kłopotem była otwarcie wojująca z USA Libia. Towarzysz Kadafi, mistyk a dodatkowo jeszcze zaangażowany muzułmanin, operował retoryką bardzo podobną do irańskich ajatollahów. O ile jednak z tymi drugimi Ameryka potrafiła robić interesy ( Iran Contras), to z Kadafim zupełnie nie szło. Po 1985 roku relacja z ZSRR zmieniła się na tyle, że Ameryka mogła już dać wyraźny sygnał, że powinien się jednak towarzysz nieco pilnować. 15 kwietnia 1986 bez wypowiedzenia wojny samoloty amerykańskie zbombardowały Trypolis i Bengazi niszcząc cele wojskowe i, oczywiście „przypadkiem”, cywilne. Jaki był powód? 10 dni wcześniej, w berlińskiej dyskotece w wyniku libijskiego zamachu zginęło 5 żołnierzy amerykańskich (230 innych osób odniosło rany). Jeśli ta reakcja nadal nie wydaje się dziwna, dodam, że w 1983 roku w zamachu libijskim w Libanie zginęło 240 żołnierzy Marines. Wtedy RR musiał przełknąć taki policzek bojąc się reakcji ZSRR. W 1986 mógł sobie już pozwolić na ostrą zagrywkę. Choć w rewanżu Kadafi zmasakrował pasażerów samolotu Pan Am (Lockerbie) to lekcję odebrał i on, i reszta świata: Ameryka będzie pilnować źródeł ropy. Taktyka „zastraszania” przynosiła, zatem wspaniałe rezultaty. Świat nie tylko nie potępił amerykańskiej akcji, ale niebawem potraktował Libię wszelkiej maści embargami, co jak się można spodziewać, wymiernie wpłynęło na wydobycie ropy i dostawy technologii. Kadafi wprawdzie nie znalazł się na deskach, ale zaliczył techniczny knock out.
Ponieważ system działał, należało zwiększać skalę długu. Paul Volcker, ówczesny szef FED, już się do tak agresywnej polityki nie nadawał. Dlatego zapewne, stery drukarni pieniędzy objął Allan Greenspan – entuzjasta, agresywnych technik, a jednocześnie dobrze ułożony towarzysko polityk. Rynki powitały go spadkami, ale prawdziwym problemem był dzień określany do dzisiaj, jako „Czarny poniedziałek”, kiedy to DJ posypał się o 22%. Drodzy czytelnicy, to był 1987 rok. Allan Greenspan na lata wyznaczył wtedy kierunek, jakim było zasypywanie pieniądzem każdego kryzysu. Tym samym wykreował niespotykany wcześniej okres ciągłego wzrostu podaży pieniądza. Uznał, że nieustanne pompowanie do systemu jest lepsze niż regres gospodarczy, do którego musi dojść w wyniku kryzysów.
Ale nas interesuje Afryka. Pod koniec lat 80-tych wszystko dzieje się dokładnie tak, jak sobie tego życzą Stany Zjednoczone. W Algierii trwa w zasadzie wojna domowa, rośnie zadłużenie zagraniczne, a wydobycie ze znacjonalizowanych w 1971 roku złóż ropy jest limitowane przez odbiorców. Kadafi w Libii już intensywnie czuje efekt embarga i powoli robi się skłonny do oddania czci Imperium. Na mapie pozostaje wyłącznie problem Iracko-Irański, ale ten jak wiadomo rozwiązano dzięki pierwszej wojnie w Zatoce, o czym już wcześniej obszerniej pisałem.
Tym samym, od 1990 roku aż do dzisiaj, Ameryka prowadziła własną politykę imperialną w tej części świata. Handel ropą do dzisiaj jest rozliczany w USD, a tym samym sprzedaż ropy jest w każdym kraju rodzajem subsydiowania budżetu USA. (Wyjaśnienie dla niedowiarków: jeśli USA drukują pieniądze bez pokrycia (czemu już nawet nie zaprzeczają), to w zamian za „zielone kawałki papieru”, jak dolara po 1971 roku nazywał Richard Nixon, otrzymują całkiem prawdziwe produkty.)
Chciałoby się powiedzieć „do dzisiaj”, ponieważ wieloletnia polityka rosnącego sprzedawania własnego deficytu innym, doprowadziła w końcu do ujawnienia się silnej presji inflacyjnj.
Zaraz, czy w tej tabelce nie ma błędu? Indonezja, Chiny, Indie? Jak to się ma do Afryki?! Otóż ma się, ponieważ pokazuje pewien przykry kierunek. Indonezja ( dawniej Holenderskie Indie Wschodnie ) była przez przez wiele lat dużym eksporterem ropy naftowej. Od 2009 roku nie jest już nawet w OPEC, ponieważ została IMPORTEREM ROPY. Mimo miana azjatyckiego tygrysa nie poradziła sobie z tym, że żywność importować musi. Jeśli tak marnie na tle gospodarek znacznie lepiej rozwiniętych wygląda Indonezja, która jednak sporo w siebie inwestowała, to można sobie wyobrazić jak prezentuje się kondycja Algierii, Libii, Iraku czy wreszcie Egiptu. ( Dodajmy, że właśnie Algieria, Libia i Irak to dawne agresywne skrzydło w OPEC forsujące agresywne rozwiązania polityczne ).
W moim przekonaniu rewolty w tych krajach nie powstrzyma nic. Tamtejsze władze nie mają po prostu środków, a dławienie demonstracji przemocą nic nie da. W mediach mówi się dużo o Tunezji i Egipcie, ponieważ tam leje się krew. Nie wspomina się wiele o Algierii, gdzie władze obiecały obniżki cen strategicznego w Afryce północnej cukru. Obiecały, więc demonstranci wrócili do domów – niektórzy z siatami pełnymi fantów z rabowanych sklepów. Ale owe władze nie są w stanie dotrzymać obietnicy, więc lud na ulicach pojawi się znowu. Ponura prawda jest taka: kraje, które w latach 70-tych rzuciły na kolana cały świat ( w 1973 roku podniesiono cenę za baryłkę z 3$ do 11$ ) nie zdołały wybudwać własnych gospodarek, a sporą część petrodolarów przeżarły, wydały na zbrojenia i zainwestowały w obligacje USA.
Nie zdziwię się, jeśli sytuacja w regionie doprowadzi do rozpadu OPEC. Ciężko będzie pogodzić intersy Wenezueli i pozostałych państw. Może się okazać, że Libijczycy i Algierczycy pójdą w zwiększone wydobycie przy stałej cenie. Gdyby Peak Oil zmaterializował się szybciej niż myślimy, miliony ludzi na tamtym kontynencie nagle straci jakiekolwiek środki do życia.
Zapomina się często jakim upokorzeniem zakończyła się angielska i francuska obecność militarna na tym niezwykle ważnym obszarze. W 1956 roku Anglia, Francja i Izrael wspólnie zaatakowały Egipt z chęcią ponownego zajęcia znacjonalizowanego Kanału Sueskiego. Wszystko szło pięknie, krwią płacili główne Izraelczycy, a dwa niezależne desanty: brytyjski i francuski, zakończyły się powodzeniem. Ale w końcu zdenerwowała się Ameryka, której ta impreza była absolutnie nie na rękę. Wezwała Anglię i Francję do zabrania zabawek, ale bez skutku. I wtedy prezydent Eisenhower, przedstawił Anglikom następującą propozycję: albo się wycofają, albo zacznie wyprzedaż funta szterlinga. Wycofali się natychmiast.
W historii politycznej to symbol upadku Imperium Brytyjskiego, które utraciło wtedy globalną autonomiczność. W historii gospodarczej pierwsze bezpośrednie użycie broni walutowej.
Ostatnie 100 lat intryg na bliskim wschodzie i w Afryce północnej wskazuje wyraźnie, że żandarm jest w tym rejonie bardzo potrzebny. Problemem jest to, że jedni się już do tej roli w zasadzie nie nadają, a drudzy tej roli jeszcze pewnie nie rozumieją. Afryka Północna pozostawiona sama sobie może eksplodować, a skutki tej eksplozji z AK-47 w dłoniach mogą przemaszerować przez Półwysep Apeniński w poszukiwaniu żywności.