Browsing Category gospodarka

Bereza Tuska?

przez dnia ·finanse, gospodarka

Czyli o tym, że dobrobyt ostatnich dziesięcioleci powstał na kredyt, ekonomiczne bunty staną się codziennością, a  specjalne zakłady odosobnienia tego procesu nie opanują nawet jeśli powstaną.

Media wypełnione są obecnie krytyką życia na kredyt i nie chcą zauważyć, że w zasadzie cały dobrobyt ostatnich dekad został zbudowany na długu i ciągle powiększającym się rynku konsumentów. Inaczej być nie może, bo przecież programy społeczne Luli to nic innego, jak podobne doświadczenia Europy czy USA, tyle że na znacznie wyższym poziomie konsumpcji. Ograniczanie pompowania długu musi przynieść niekorzystne skutki i już je przynosi. Socjolodzy łamią sobie głowy nad opisem zjawiska, które dotknęło brytyjskie miasta podczas, gdy nie ma tu czego analizować. Cięcia programów społecznych wprowadzone przez Camerona doprowadziły do sytuacji, w której duże grupy młodych facetów urodzonych najczęściej w rodzinach utrzymywanych socjalnie, nie mogą sobie swobodnie w taki sposób wegetować! A brak tu kolorytu rasowego, ponieważ brytyjska pauperyzacja jest wspólna: ci, którzy mieszkają w councilu, zamiast koloru skóry mają ujednolicający czek z Home Office. A raczej mieli. Ideologiczni inspiratorzy zamieszek marzyli o szturmie na Victoria Embankment albo przynajmniej 10 Downing Street, podczas gdy uczestnikom chodziło najbardziej
o markowe ciuchy i sprzęt Apple. Zamiast dywagować nad tym jacy są bezideowi warto zauważyć, że najprawdopodobniej wychowali się w rodzinach, gdzie pomoc socjalna była podstawowym źródłem utrzymania. Jeśli programy się tnie z uwagi na budżetowe oszczędności, należy się liczyć ze społecznym kosztem. A że tłum dzisiaj atakuje sklepy a nie wojsko i policję? Cóż… a po co się ma męczyć? W imię czego?

Począwszy od republiki weimarskiej, przez amerykański wielki kryzys do czasów współczesnych, rozwój społeczno-ekonomiczny finansowano długiem albo wojną. Jakby tego nie oceniać, to państwa dystrybuowały dobrobyt do szerokich mas społecznych i w zamian za to pozyskiwały ich głosy. Korporacje tak nie działają i działać nie będą, bo nawet największe są na taką politykę zbyt małe. Najlepiej dowodzi tego przykład Forda, który przeprowadził swego czasu daleko idący eksperyment społeczny zakończony spektakularnym fiaskiem. I nie idzie mi tu o słynne kauczukowe miasto w Ameryce południowej, ale osiągniecia socjalno policyjne w macierzystych zakładach w USA.

Moje osobiste doświadczenia w mikroskali da się podsumować następująco: agresywne oszczędności mają sens tylko i wyłącznie wtedy gdy jest szansa, że dzięki nim zwiększy się lub chociaż utrzyma poziom produktywności. Masowym programom oszczędnościowym, które zamierzają wdrożyć państwa europejskie nie towarzyszy żadna stymulacja. Efekty takiej terapii można przeanalizować na przykładzie Boliwii w latach 80-tych. Tam właśnie zdobywał szlify Jeffrey Sachs, który w Polandzie był już znacznie bardziej elastyczny. Ograniczanie wydatków państwa w etatystycznych gospodarkach sprowadzi się do zwiększenia bezrobocia i zmniejszenia krajowego popytu. Miało by to sens, gdyby zaoszczędzone na etatach środki zainwestować w programy celowe (choćby recycling, energia ze źródeł odnawialnych, nowe technologie). Bez wzrostu gospodarczego przy rosnących kosztach obsługi długu samo zamrożenie zadłużenia w relacji 50 czy nawet 45% PKB niczego przecież nie zmieni.

A wzrost kosztów obsługi długu jest nieuchronny i decyduje o tym nie tylko programowa przecież walka z inflacją ale również polityka umacniania złotego, co wypadkowo może doprowadzić w kolejnych 0,25 kroczkach do wyniku 5,50  a to oznacza, że oprocentowanie większości kredytów złotowych z końcem roku zbliży się albo przekroczy 10%. Póki co nie  jest to temat medialny ale to tylko do czasu, bo przecież w pewnym momencie trzeba będzie zauważyć jak poziom obsługi długu podcina ekonomikę gospodarstw domowych. Oczywiście przypominam sobie doskonale czasy, kiedy kredyt konsumpcyjny kosztował prawie 40%, ale pamiętam również jak niska była podówczas konsumpcja. Warto pamiętać, że moda ostatnio Samoobrona powstała właśnie jako sprzeciw rolników przeciwko zbyt wysokiemu oprocentowaniu kredytów, których nie byli w stanie ani obsługiwać ani spłacić. W czasach gdy się to działo penetracja kredytem hipotecznym była prawie 3 krotnie mniejsza niż dzisiaj. Czy naprawdę nie można sobie wyobrazić organizacji nawołującej do zaniechania płatności za hipoteki? Jeśli tylko połączy się w jedno interesy dotkniętych CHF i wysoką stopą procentową można uzyskać spore i świadome poparcie społeczne. Ktoś się pochyli po ten elektorat. Być może nie z taką gracją jak św. pamięci Andrzej Lepper ale skutek może być podobny. Śmierć przewodniczącego przywróciła mediom Samoobronę, a społeczeństwu kolejny obszar spekulacji i teorii spiskowych. Polityczny mord czy samobójstwo? To nieco już nieaktualne pytanie nadal przewija się tu i ówdzie zapewne za sprawą nadciągającej kampanii. Niski stopień zaufania obywateli do aparatu sprawiedliwości powoduje, że każda plotka ma większe pole rażenia niż publiczne oświadczenie. To nie dziwi w kraju w którym oficjalnie wiadomo, że o awansach w prokuraturze i sądownictwie decyduje wyłącznie polityczny klucz. Inna sprawa, że pośród spekulacji nie pojawiła się żadna analiza dlaczego wznowienie „afery gruntowej” mogło by być dla Leppera groźne podobnie jak nie  pojawił się wątek broni osobistej. No ale cóż, w Polandzie jak samobójstwo to albo powieszenie albo kilkakrotny postrzał w brzuch. Metod mniej bolesnych mający umrzeć nad Wisłą nie wybierają. Przestroga taka?

Szeroko rozumiane sierpniowe wydarzenia w Europie zaowocują kolejnym zaostrzeniem kursu państwo – obywatel a pod pozorem ochrony osób i mienia przeforsowane zostaną dalsze ograniczenia obywatelskiej wolności. W ekspertowym tempie przechodzi właśnie ustawa która ma umożliwić dowolne w zasadzie manipulowanie w naszych zasobach finansowych oraz ustalanie co i w jakim stopniu jest niebezpieczne dla państwa. Choć napisała o tym czujna gazeta wyborcza to o rezultat jestem niestety spokojny. Obywatel z państwem już nie wygra bo stawka jest zbyt wysoka.

W roku 1934 teoretycznie w odpowiedzi na zamach na ministra Pierackiego, władze organizują specjalny obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Powołany na rok, istnieje aż do wybuchu wojny i walnie się przyczynia do umocnienia obozu rządzącego po śmierci Marszałka. Warto zauważyć, że w demokratycznym kraju istniała sobie spokojnie inicjatywa w ramach której bez sądu można było obywatela uprowadzić i w zasadzie dowolnie długo więzić. Dodajmy, że Berezę można było opuścić samodzielnie: wymagano jednak podpisania deklaracji współpracy z władzą i zaniechania wcześniejszej działalności. Niewiele?

Terroryzm to obecnie bardzo szerokie pojęcie. Może się okazać, że blokada ulic w kilku miastach przez obywateli domagających się modyfikacji polityki władz zostanie potraktowana jako zamach na ład i porządek. Ale cóż jeśli wyborców nie można pozyskać groszem zawsze można posłużyć się pałką. W tym celu nie trzeba przecież zamykać wielu. Ot kilku dziesięciu wichrzycieli. Ryzyko odsiadki natychmiast przytemperuje retorykę i gorliwość do ideologicznych sporów. Oczywiście dzisiaj wydaje się, że odwaga i ostre pióro to nieodłączne atrybuty naszych politycznych elit. Cóż, pogląd wygodny ale bardzo ryzykowny. Być może mam wypaczony obraz ale z całą pewnością nadchodzi dla Polandy czas pewnej próby. Za cztery lata władza będzie leżała na ulicy. Pytanie jest tylko takie kto na ta ulicę wyjdzie i czy będzie miał odwagę po ową władzę sięgnąć bo BBWR był już w naszej  historii dwa  razy a zanosi się na to, że powstanie po raz trzeci.

10 komentarzy

Groch z kapustą 2

przez dnia ·finanse, gospodarka

Czyli o tym, że „franek” nie lubi niespodzianek, a niespodzianki „franka” dokładnie odwrotnie.

Wykres CHF/PLN znają wszyscy kredytobiorcy i niezmordowanie dociekają jak to się mogło stać, że tak niespodziewanie zweryfikowały się ich ekonomiczne założenia. Premier tego kraju wypowiedział się odważnie, że rząd RP na ”frania” rady nie ma. Dzielny jest nasz premier – to wiadomo. Niekoniecznie jest już dla wszystkich wiadome, że o relacji CHF/PLN decyduje relacja CHF/EUR i EUR/USD, toteż nasz rząd i nasza waluta  w tej grze po prostu się nie liczy. Przy okazji warto zwrócić uwagę, że obecna spekulacja dotyczy dwu specyficznych walut: CHF i  JPY, czyli jak to mówią traderzy: „frania” i „japońca”. Media informują, że inwestorzy znaleźli bezpieczną przystań w walutach emitowanych w ojczyźnie zegarków i samurajów. Pomijając rozsądek lokowania czegokolwiek w papierowym produkcie, ten medialny argument daje się jeszcze zrozumieć w przypadku prosperującej Szwajcarii. W odniesieniu do Japonii od lat pogrążonej w kryzysie nieco dziwi. Ciekawsze jest to że te dwie waluty coś łączy: to bardzo niska stopa procentowa, która walnie przyczynia się do spekulacji. Nadal pozostaje jednak pytanie: skąd taki kurs i jaki będzie.

Źródło:Czasnazysk.pl

Jak widać powyżej wziął się wprost z relacji EUR/CHF, a ta zależy już od podstawowej relacji ekonomicznej jaką jest popyt i podaż. Proszę sobie zadać pytanie: jakiej waluty jest więcej w światowym obiegu USD, EUR czy CHF? Odpowiedź teoretycznie wydawałaby się oczywista, ale praktycznie nie jest, bo wszystko niebawem zależeć będzie od postępowania Chin – największego na świecie kolekcjonera USD. Jeśli kiedyś przewalutuje swoje rezerwy, prymat USD w światowym obiegu może się nieco zmienić. Analitycy twierdzą, że to niemożliwe, ale w czasach, gdy USA mają obniżony rating, możliwe jest już, moim zdaniem, wszystko. Podaż pieniądza i jego emisja jest regulowana w każdym kraju, ale dopiero ostatnie lata pokazały szerokiej publiczności, że taka na przykład Rezerwa Federalna to po prostu drukarnia pieniędzy pod zastaw zobowiązań Departamentu Skarbu. Działa to po prostu tak: wyobraźmy sobie, że udajemy się do FED i składamy w nim oświadczenie, że posiadamy możliwość spłaty na przykład 1 mln USD. FED, nie badając czy to oświadczenie jest prawdziwe, w zamian za nie daje nam 1 mln wydrukowanych USD i, co ważne, pobiera sobie od tego swoją prowizyjkę. I tu jest pies pogrzebany! Rezerwa od czasów powstania zarobiła już na tej prowizji gigantyczną sumę i siłą rzeczy sama nigdy nie była zainteresowana obniżeniem emisji pieniądza, bo im więcej go drukuje, tym więcej zarabia. Ktoś powie, że przykład jest zły, bo USA to nie zwykły obywatel, a oświadczenie USA swoją wartość ma. I tu pojawia się kolejny problem. Miało. Bo od niedawna USA ma obniżony rating. Tąpniecie w jego wyniku było uzasadnione. Inwestorzy pomyśleli, że  produkcja dolarów poważnie się ograniczy, bo przecież oświadczenie USA z niższym ratingiem musi na to wpłynąć, a produkowane dolary będą jeszcze niższej jakości. Ale co tam jakieś agencje ratingowe dla USA! Barack Obama oświadczył, że nikt im nie będzie mówił czy są wiarygodni, czy nie, więc druk będzie sobie szedł w najlepsze. Co oczywiście nie wpływa na problem zasadniczy: USD będzie jeszcze gorszym pieniądzem niż jest. A druk musi trwać bo FED to prywatna i skuteczna w obronie swojego interesu instytucja o czym przekonali się nawet prezydenci USA w tym jeden szczególnie boleśnie.

Jak to się ma jednak do CHF? Ktoś sobie rozsądnie wymyślił, że turbulencje w USA wywołają panikę walutową. Ten ktoś obstawił olbrzymie opcje na CHF i czekał na rozwój sytuacji. Usłyszę: teoria spiskowa. W tym miejscu odsyłam do historii rynków kapitałowych i do rajdu Sorosa na GBP versus DM  w latach 90-tych. Czytelnik komentarzy nie zdaje sobie zazwyczaj sprawy, że wielkie instytucje nie kupują fizycznej waluty. Kupują opcje do jej wymiany z waluty bazowej po określonym kursie. Tym samym cena odrywa się od zwyczajnej ukształtowanej przez relacje handlowe i w zasadzie może się dowolnie piąć w górę.

Jak to działa? Przyjmijmy, że mamy rynek CHF/PLN – 3,65. Można kupić zarówno opcję na niższy jak i wyższy kurs. Co jest bardziej prawdopodobne? Wzrost – więc taka opcja jest droższa. Ale im wyższy kurs, tym tańsza jest taka opcja, ponieważ ponownie włącza się rachunek prawdopodobieństwa. I teraz najważniejsze: ile może kosztować opcja CHF/PLN? 4,50? Wielkiego gracza – niewiele, mniejszych – znacznie więcej, ale nadal będzie to wyłącznie ułamek zysku jaki zaliczą, jeśli rynek dojedzie do owego 4,50. Chyba, że będzie odwrotnie, ale to już taki urok tej gryJ. I właśnie dlatego na rynku walutowym najważniejsza jest wiarygodność. Pewność, że nawet bardzo niekorzystna transakcja może zostać zrealizowana. Powyższe powoduje, że to gra dla dużych chłopców a ich zdolności płatniczej nikt nie weryfikuje. Kto by się pytał Sorosa czy go stać na taki czy inny ruch?

Moja osobista teoria jest taka, że rajd walutowy trwa tak długo aż wyczerpie najwyżej obstawione, a najtańsze opcje, czyli te, na których marża jest największa. Drzewa do nieba nie rosną toteż karnetu nikt do nieba nie wypełnia. Międzynarodowa natura walutowych spekulacji powoduje, że uczestniczą w nich olbrzymie pieniądze, ale też liczą się też emocje. W trakcie wspomnianego ataku Sorosa na funta do dymisji podał się rząd. Wybuch paniki służy zazwyczaj spekulantowi, ponieważ popycha kurs dokładnie tam, gdzie być powinien. Inwestorzy, którzy uwierzą w medialne story, mogą faktycznie kupować kolejne opcje i walutę fizycznie w przekonaniu, że się przed czymkolwiek zabezpieczają. Ale to strategia całkowicie bezsensowna, bo na papierowej walucie zabezpieczyć się NIE MOŻNA, o czym przekonali się szejkowie lokujący w CHF po kryzysie naftowym w latach 70-tych, kiedy to  Helweci zaproponowali im ujemne stopy procentowe, czyli opłatę za przechowywanie pieniędzy w banku. Pieniądz papierowy nie jest, i nie będzie, lokatą, ponieważ na jego podaż można łatwo wpływać. Dlaczego zatem z takiej ewentualności nie skorzysta Szwajcaria?

Ponieważ Szwajcaria jest krajem, w którym dodruk jest silnie ograniczony przez betonową politykę i system finansowy a spekulanci to doskonale wiedzą. Tyle, że w przypadku długiego utrzymywania się wysokiej relacji CHF/USD i CHF/EUR, emisja pieniądza to doskonały sposób, aby wzmocnić państwo kosztem spekulantów, a własną walutę rozmyć do poziomu okolicy. Kuszące, i to na dodatek w obliczu niedalekiej kampanii wyborczej, która wywraca stabilną Szwajcarię do góry nogami.

Być może to kolejny przypadek sprawia, że obecny rajd ma miejsce w okolicach wyborów, które odbędą się w Szwajcarii w październiku. Może się okazać, że w tym stabilnym kraju zdyscyplinowani wyborcy, zagrożeni utratą pracy, wyraźnie sformułują żądanie osłabienia waluty. Wola ludu może sprowadzić się do dodruku pieniądza, który niezwykle skutecznie osłabiłby zapał jakichkolwiek spekulantów, ponieważ CHF popsułby się proporcjonalnie do tych walut, od których owi inwestorzy uciekają. Sama gotowość do drukowania zadziałałaby pewnie na rynek znacznie lepiej niż jakakolwiek faktyczna interwencja na rynku. A może już zadziałała? W szwajcarskiej prasie pojawiły się wypowiedzi tamtejszego Palikota o takiej możliwości. Bez przyczyny takich komunikatów się nie emituje…

Przy okazji warto zauważyć, że Szwajcarzy, którzy w 2007 roku postawili na prawicę i znaleźli się w ogniu krytyki lewicowo-poprawnej Europy, okazali się awangardą przemian, które dzisiaj materializują się w krajach UE. Wszystko wskazuje na to, że obecne wybory przyniosą prawicowej Szwajcarskiej Partii Ludowej jeszcze więcej władzy niż poprzednie; choć całej puli nie otrzymają na pewno ponieważ uniemożliwia to tamtejszy ustrój polityczny. Nie zmienia to faktu, że każdy polityk poddaje się mniej lub bardziej kierunkowi, z którego wieje wiatr, toteż nie zdziwię się, jeśli retoryka rządu w Bernie będzie jeszcze bardziej radykalna niż jest dzisiaj. Stan zapalny w relacjach integracyjnych z UE, od których obecny rząd stara się maksymalnie odejść, nie pomagają na pewno w dzisiejszych turbulencjach walutowych, ale też prowadzą do rozwiązań jednostronnie dla Szwajcarii korzystnych.

Gospodarce Szwajcarii potrzebny jest CHF przewidywalny, a nie drogi. Warto rzucić okiem jak w ciągu ostatnich lat kształtowała się relacja „frania” do naszej waluty. W tabelce mi się nie mieściło, ale od 1998 roku nasz CHF chodził w przedziale 2,4x do 2,6x, a później:

    108% 119% 110% 106% 101% 94% 91% 117% 118%
  2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
CHF 2,45 2,65 2,91 2,69 2,59 2,47 2,3 2,22 2,86 2,89
USD 4,13 4,12 3,92 3,09 3,25 3,1 2,76 2,4 3,11 3,01
EUR 3,7 3,89 4,44 4,14 3,98 3,89 3,78 3,51 4,32 3,99

Co de facto pozwala, na postawienie tezy, że w latach 1998 do 2008, była to naprawdę fajna opcja inwestycyjna tyle, że w latach 90-tych niepodzielnie królowała „Alicja” i o kredytach hipotecznych w CHF nikt jeszcze nie marzył. Pionierzy mieli na nie szanse w 2001 roku i tu właśnie rozpoczynamy tabelkę. Wniosek jest jasny: nabywca nieruchomości w 2001 roku korzystając z CHF oszczędzał na odsetkach (4 coś, wobec 15 coś, o ile pamiętam) i w ciągu niemalże połowy okresu kredytowania (zakładam 25 lat) odnosił wymierne korzyści w relacji do PLN. Trudno się zatem dziwić, że było tak wielu chętnych na kredyty w tej walucie. Ba, jeszcze nie tak dawno media biadoliły, że dostęp do „frania” na hipotece jest celowo blokowany przez NBP! „Franek” latami nie sprawiał niespodzianek ani Helvetom, ani Polandowcom. Niespodziankę zafundował, i to bez wyjątku wszystkim, dolar; i nie ma żadnych powodów, aby oczekiwać, że w najbliższej przyszłości stanie się przewidywalny. Ale Szwajcarzy się obronią, bo kryzys w tym rozliczeniowym kraju na dłuższą metę nie jest nikomu potrzebny. Dla EBC taki mały stres-test szwajcarskiego systemu to pewnie interesujący eksperyment, a jego wysokość Trichet nie może pewnie opanować złośliwego uśmieszku, kiedy patrzy na zmagania spoconych urzędników w Bernie. No, bo jak się nie chce do Europy, to trudno przecież czegoś od Europy chcieć!

Tak czy inaczej „franio” bezpieczny już nie będzie, bo, o ile uspokoi się w relacjach z EURO, to kondycja samej złotówki jest trudna do przewidzenia. Osobiście zakładam, że rosnące stopy zapewnią atrakcyjność biletom naszego narodowego banku, o ile nasz dzielny rząd nie zapędzi się z długiem w niebezpieczne rejony. Bo wtedy to już naprawdę wszystko może się wydarzyć.

A dla tych, dla których podejrzenie celowej gry na walutach jest wyłącznie teorią spiskową, jeszcze jeden wykresik:

Źródło:Czasnazysk.pl

Najwyższe notowanie CHF/PLN to 10 sierpnia. Dokładnie tego dnia Ministerstwo Finansów przystąpiło do cyklicznej aukcji polskiego długu. Mimo wcześniejszych obaw, popyt prawie dwukrotnie przewyższył podaż, a skarb wzbogacił się o 5 mld PLN. I teraz mała wyliczanka: jeśli nabywcy tych obligacji weszli w PLN z CHF po kursie 4,00, to tym samym posiadając je dzisiaj zarobili do CHF już ca 7%, a mogą zarobić jeszcze więcej, jeśli tylko PLN się umocni. A takie szanse ma. Co więcej, jeśli wychodzili z CHF, to znaczy, że otrzymali go bardzo tanio, bo stopy w tym kraju są, jak już powiedziano, bardzo niskie. Można sobie zatem bez trudu wyobrazić taką grę:

lip-11         lip-12
Pożyczamy CHF 1 000 000 odwracamy na PLN 4 000 000 1 438 849
Odsetki   1,50% kupujemy obligi 5% 71 942
CHF/PLN     4 2,78  
           
Zainwestowane CHF   1 000 000 Zarobione w CHF   1 438 849
Koszt w CHF   15000 dochód % w CHF   71 942
    1 015 000     1 510 791
           
          495 791
          50%

Innymi słowy: jak się chłopakom powiedzie, mogą zarobić nawet 50% i to dodajmy na pożyczonych, a nie własnych środkach! Oczywiście można przyjąć, że przetarg na obligacje to przypadkowa zbieżność. Może. Ale plan aukcji Ministerstwo Finansów publikuje na rok z góry, toteż wiadomo kiedy i co będzie sprzedawało – tym samym można się lekko dopasować do tych terminów. Każde 5 groszy paniki przed ostatnią aukcją, to przecież konkretny zysk dla tych, którzy na tą panikę liczą, prawda?

Można oczywiście twierdzić, że druk pieniędzy w takiej Szwajcarii to krok samobójczy, ponieważ doprowadzi do wybuchu inflacji. I tu właśnie niekoniecznie, ponieważ w ujęciu tradycyjnym dodruk środków służył spłacie zobowiązań państwa. W tym wypadku za tony papierowych CHF zapłaciłby cały rynek owe papierki kupujący. Szwajcarzy żyją z exportu – obniżenie siły nabywczej własnej waluty jest im po prostu na rękę. A już na pewno bardziej niż utrata pracy w kraju, w którym nie ma obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, więc jeśli chcemy korzystać z zasiłku ubezpieczamy się dobrowolnie.

Jeśli moje założenie o celowej spekulacji jest słuszne, na jakiś czas z „franiem” będzie spokój, bo faceci, którzy ten scenariusz obstawili będą chcieli zarobić. Oby jak najwięcej, bo to oznaczałoby powrót „frania” do znośnych dla kredytobiorców relacji. Z drugiej strony, jeśli w najbliższych wyborach prawica umocni się w Szwajcarii po raz kolejny, wewnętrzny dobrobyt stanie się tam naczelną prerogatywą polityczną. Rząd w Bernie opiniami lewaków z EBC będzie się wtedy znacznie mniej interesował. A czy dojdzie do druku pieniędzy czy też nie to już zupełnie inna sprawa. Poza tym nie jest przecież nigdzie powiedziane, że jeśli w naszym pięknym kraju wymyślono coś tak błyskotliwego jak FOZZ to Szwajcarzy nie stworzyli jakiegoś cichego Funduszu Wsparcia Własnej Waluty w którym można inteligentnie ulokować „wyprodukowane franie” i podziałać nimi na rynku. Któż to wie doświadczenia z II wojny światowej na pewno się tutaj mogą przydać.

Warto wiedzieć, że Szwajcarski Bank Narodowy, tamtejszy emitent pieniądza choć jest większościowo kontrolowany przez kantony i szwajcarskie instytucje rządowe to ma też akcjonariuszy prywatnych. Wśród nich jest nie byle kto bo sam Theo Siegert. Ten szczęśliwy posiadacz ponad 5% akcji tego banku i dziedzic jednej ze starszych przemysłowych fortun to osoba niezwykle w Niemczech wpływowa. Można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że nie ma chyba dużego dealu w IV Rzeszy o którym ten człowiek by nie wiedział a nie ma chyba potrzeby tłumaczyć, ze z takim pakietem o polityce szwajcarskiej wie chyba wszystko.

A ponieważ wydaje mi się, że słabszy do euro „franio” jest w interesie niemieckiego przemysłu możemy liczyć że w nadwiślańskich realiach również wróci w mniej burzliwe rejony. No ale to dedukcja szczęśliwego posiadacza kredytu w CHF a więc siłą rzeczy subiektywna :).

11 komentarzy

Aby żyć, trzeba żryć

przez dnia ·gospodarka, o wszystkim

Czyli o tym, że pazerność gubi, niekontrolowana konsolidacja prowadzi do monopolu, a pani Czesia ma swoje powody, aby sprzedawać serek drożej niż Tesco.

Znane jest słynne powiedzenie Władimira Ilicza „kapitaliści sprzedadzą nam wszystko, nawet sznur, na którym ich potem powiesimy”. Genialna konkluzja towarzysza Lenina wykracza jednak daleko poza bojowe realia wielikoj oktriabskoj i referuje wprost to ciemnej natury ludzkiej. Skądinąd owe zdanie to specyficzna fuzja politycznego wyrobienia wodza rewolucji i jej genialnego ideologa – Marksa, który w swoim „Kapitale” zawarł najbardziej przenikliwą i nadal aktualną wiwisekcję kapitalizmu. Owo zadanie obrazuje naturę ludzką. Pogoń za zyskiem nie jest wyłączną domeną przedsiębiorstw czy menedżerów. Dotyczy istot ludzkich jako takich i przekłada się na równie samobójcze zachowania.

Od jakiegoś czasu zarówno codzienna, jak i biznesowa prasa z radością informuje o ekspansji sieci spożywczych. Dowiadujemy się o kolejnych zamiarach otwarć, nieraz tak ambitnych, że wymagają uruchamiania nowych sklepów niemalże codziennie. Media donoszą utrudzonej Polandzie, że ten wielki wyścig napędzany miliardami inwestycji służy wyłącznie dobru konsumenta, a jedynym celem agresywnie rosnących sieci jest dostarczenie na rynek jak najniższych cen, które wszyscy kochamy. Tej piramidalnej bzdurze nie towarzyszy nawet odrobina namysłu. Frontowi agitatorzy, których odnajdziemy nawet w ostrożnym zazwyczaj dzienniku wieszczą, że w ciągu najbliższych lat zamkną się tysiące sklepów z drożyzną, a zastąpią je masowo powstające dyskonty, które tak pokochała Polanda. Ostre dziennikarskie pióra podają ważne liczby: Pani Zdzisia, Stasia lub inna Czesia drenuje nasze kieszenie nieuzasadnioną, niemalże 30% marżą podczas, gdy miłujący nas i nasze dochody Lidl czy inna Biedronka nie ustaje w wysiłkach, aby dostarczyć nam towar tani albo od taniego tańszy. Cóż… W tym miejscu dwie dygresje: zawsze, kiedy w stanie lekkiego upojenia alkoholowego udaję się do pobliskiego memu miejscu wypoczynku sklepu Wisienka, trzeźwieję nieco na widok ceny na wieczku skiśniętego zazwyczaj serka Piątnica. Choć marża, którą z niejakim trudem w trakcie owych wizyt kalkuluję, z całą pewnością zbliża się do 50%, to mimo wszystko wydaje mi się uzasadniona wobec oczywistych trudności z dotarciem do alternatywnego punktu spożywczej redystrybucji. Można oczywiście powiedzieć, że to wyłącznie kaprys letnika, ale sięgnijmy do danych. Otóż wynika z nich, że przeciętny paragon w Biedronce czy Lidlu to ca 50 PLN, a średni promień oddziaływania tego sklepu to ok. 7 km. Tym samym każdy, kto wybierze się na wyprawę do sklepu pokona 14 km w obie strony, a podróż owa, przy średnim spalaniu 10l/100 km to, licząc wyłącznie paliwo, ca 5 PLN – tym samym atrakcyjność naszego dyskontu już się nieco obniżyła. Można oczywiście powiedzieć, że z nawiązką niweluje ją wybór towarów. Oczywiście, że można. Pytanie, jak długo ta oferta będzie faktycznie konkurencyjna.

Giganci walczą o rynek, który w 2014 roku ma przekroczyć 300 mld PLN. Grubo. Ale też w walce nie strzela się kapiszonami. Biedronka w 2015 roku chce mieć 3.000 sklepów. Aby do tego dojść (dzisiaj ma 1.700) wyda ponad 1,5 mln euro. Warto się zatem zastanowić nad ekonomiczną stroną tego przedsięwzięcia. Nie wiem oczywiście ile zamierza wtedy mieć punktów Żabka, może się jednak okazać, że nadal będzie liderem i zamiast dzisiejszych 2500, będzie dysponować siecią 4500 placówek, wydając znacznie mniej, ponieważ, jak wiadomo, jest franczyzą. Tak czy inaczej, może się okazać, że CAŁY rynek dystrybucji żywności to: Żabka, Biedronka, Tesco, Carrefour, Kaufland, Lidl, Netto i może ktoś inny. Spodziewam się, że do 2014 przestanie istnieć jakikolwiek niezależny system dystrybucji spożywki. A wtedy, drodzy czytelnicy, przekonamy się po co to wszystko było. Rynek wejdzie w fazę konsolidacji, w ramach której dokonają się przejęcia i połączenia pewnych sieci. Oczywiście regulatorzy będą temu przeciwdziałać, ale jakoś się nie spodziewam, aby miało im się udać. Za duża kasa i za duże ryzyko, że na rynku pojawi się taki na przykład Wall Mart, który jest w tej chwili największym na globie dystrybutorem żywności i nie tylko. Komentatorzy branżowi wieszczą rychły upadek wszelkiej maści hipermarketom i delikatesom podając przykład Almy oraz Piotra i Pawła, które walcząc o klienta zeszły z cenami do oferty konkurentów. Do tego grona dodałbym jeszcze Bomi, ale kłopoty tych sieci wynikają nie tyle z cenowego natarcia, co z niskiej atrakcyjności wobec konkurentów. O ile Alma zawsze podkreślała swój prestiż wystrojem, to Bomi czy Piotra i Pawła można by bez trudu pomylić z lepszym sklepem konkurentów, którzy zaatakowali szerokością wyboru asortymentu. Każdy producent dowolnie luksusowego produktu pochyli się nad ofertą wejścia do licznej dyskontowej sieci. Koncept delikatesowy nie może być formatem zbliżony do masowego, bo nie ma wtedy zbyt wiele do zaoferowania, a ci którzy go lubią, nie są w stanie go utrzymać. Upadku hipermarketów bym się nie spodziewał, ponieważ działają jako swego rodzaju centrum usług i rozrywki a mniejsze sieci mimo widocznych wysiłków na 1000 a tym bardziej 250m2 nie dostarczą takiej samej oferty jak na 45.000 m2.

Nasza, jak kto woli, pazerność albo ekonomiczna roztropność pozwoliła powstać systemowi, który za chwilę złapie za szyję dzisiejszych beneficjentów. Jak? Sieci budując półkę budują również własne produkty, obniżając tym samym koszty własnego zakupu a jednocześnie przekształcając dostawców w zleceniobiorców, którzy po prostu tracąc produkt własny wtórnie uzależniają się od sieci. Dzisiaj ten proces pozwala napędzać wojnę cenową a w efekcie korzysta Kowalski. Dzisiaj ponieważ w 10.000 mieście funkcjonuje dzisiaj średnio jeden dyskont i kilkanaście sklepów. W ciągu 3 lat okaże się, że w takim organizmie mamy 3 dyskonty i 0 sklepów niezależnych. Na półkach przetrwają tylko te produkty, które są cenionymi przez konsumentów markami, inne otrzymają nowe etykiety wpierające własne sieci i może się okazać, że w ogóle utracą zdolność produkowania na rynek niezależny. Ale to w sumie i tak mały problem, bo sieci stawiają też na własny transport skutecznie wycinający z rynku niezależny. Cóż, jak się leasinguje 100 ciężarówek oferta będzie lepsza niż na 2, a i paliw da się przecież kupować, a jakże, z dyskontem. W 2004 roku średnie miesięczne wydatki gospodarstwa domowego na żywność wynosiły 656 PLN, co stanowiło ok. 40% średniego budżetu. Dzisiaj wynoszą prawie 900 PLN a udział w średnim dochodzie spadł do 22%. Proces ten jest znany od dawna i opisany w Prawie Engla. Mierzy przy okazji skalę zmiany w tracie ostatnich 7 lat. Zmiany, którą zawdzięczamy nikomu innemu jak UE i pompowanym z niej funduszom. Koncentracja dostępu do żywości skutecznie zniweczy ten cywilizacyjny wysiłek. Dlaczego cywilizacyjny? W 2002 roku mozarella cenionej włoskiej firmy Galbani dostępna była w zasadzie wyłącznie w delikatesach Mini Europa. Inna sprawa, że nie był to jeszcze towar specjalnie popularny a cena niezmienne szokowała ekspatów wkładających ją do koszyka. Dzisiaj Galbani reklamuje się w TV i spodziewam się, że Polanda awansowała już do rynków o największej dynamice wzrostu.

Bezspornym faktem jest to, że stół finansowany średnią krajową w ciągu ostatnich 7 lat niezwykle się urozmaicił i owej rozmaitości nie odda. W zasadzie nie musi. Po prostu za ową rozmaitość znacznie więcej zapłaci. Ile? O tym zadecydują spotkania budżetowe w gabinetach zarządów monopolistycznych sieci. A te plany są już zapewne opracowane, bo sieci łącznie na rozwój w trakcie najbliższych lat wydadzą ponad 4 mld EUR. Jakoś to będą musieli odrobić. A sposób będzie oczywisty: podniosą ceny. Ktoś powie: zaczną się znowu otwierać sklepy. Czyżby? A gdzie kupią towar? A czym go przywiozą? Lepszej inwestycji niż dystrybucja żywności lub jej produkcja w najbliższych latach po prostu nie będzie, bo jak  dowodzi praktyka historyczna, limitu dla ceny chleba po prostu nie ma.

9 komentarzy

Polowanie na łosie

przez dnia ·finanse, gospodarka

Czyli o tym, że rozpoczęło się odliczanie, łosie muszą bardzo pilnować swojego poroża a propozycje doradców inwestycyjnych należy analizować wyjątkowo starannie.

Choć sezon ogórkowy w tym roku Polanda nie oddaje się urokom kanikuły. A już na pewno, nie dotyczy to rynku finansowego. Gdzie się nie ruszyć albo oferty które zaraz się pojawią albo informacje o kolejnych właśnie przygotowywanych. Kto żyw zasuwa na ranek w przekonaniu, że uda mu się jeszcze załapać na chętnych do inwestowania  equity. No właśnie equity.  Przeciętny czytelnik prasy nie dostrzega tej bynajmniej nie subtelnej różnicy pomiędzy długiem a kapitałem inwestorskim. Co więcej, w wielu przypadkach tłumaczy się, że koszty pozyskania kapitału są niejednokrotnie wyższe niż koszty długu. I tak jest w istocie tyle, dług trzeba zwrócić kapitału nie. To szczególnie ważne w recesji kiedy ogranicza się dostęp do kapitału. Polityka wyciskania kasy z przedsiębiorców skutecznie podcina korzenie biznesom a realizowana doktrynalnie generuje olbrzymie ryzyko dla firmy. Ponadto, oprocentowanie długu może wzrosnąć kapitał pozyskany z rynku kosztuje raz. Ostatnie półtora roku to prawdziwy wysyp zainteresowania instrumentami dłużnymi które skutecznie dostarczyły finansowania tam gdzie nie mogły lub nie chciały działać banki. Jaki będzie rezultat? Przekonamy się już niebawem bo obligacyjna hossa rozpoczęła się w 2010 roku.

Rynek inwestycyjny podobnie jak kania dżdżu łaknie pieniędzy. A te, jak widać powoli odpływają z naszego kontynentu. I nie jest to problem wyłącznie Polandy. Cała UE staje się coraz mniej atrakcyjna w inwestowaniu a krajom słabszym przy wszelkiej maści perturbacjach dostaje się w dwójnasób. Rozpoczęło się już systemowe skracanie portfeli, tyle że teraz nie chodzi już o dużych graczy które własne portfele pozamykali kilka miesięcy temu. Teraz skraca się portfele klientów usłużnie przedstawiając im „zweryfikowane” i „ostrożne” oczekiwania co do przyszłości. Można by się przez chwilę zastanowić co spowodowało, że rekomendacje jeszcze rok temu optymistyczne nagle już tak optymistyczne nie są. Można by, ale nie ma to sensu ponieważ rekomendacje inwestycyjne nie są niczym innym jak marketingiem i takimi samymi prawami się rządzą. Konia z rzędem temu kto uzasadni dla czego raz w tej samej branży P/E = 10 jest dobre, raz za wysokie a kiedy indziej bardzo atrakcyjne. Na przestrzeni czasu za zmiany oceny tej samej wielkości odpowiedzialny jest zawsze ten sam element SENTYMENT RYNKU. Owo magiczne określenie tłumaczy zazwyczaj wszystko. W rozmowach nie używa się wielopiętowych analiz rynku czy branży. Ot jest zły sentyment i tyle.

Czy zatem nadchodzi wielka recesja? Nie nadchodzi. W zasadzie cały czas trwa, tyle, że za drukowane zobowiązania Departamentu Skarbu USA usiłowano utrzymać w ruchu niezbędną machinerię finansową współczesnego świata. I uważam, że ten proces się w zasadzie powiódł. W 2008 żadne państwo nie było przygotowane na nagły szok systemowy. Od 3 lat można się było do niego przygotowywać. Jedni dali sobie radę lepiej inni gorzej. Wytworzono jednak mechanizmy polityczne do amortyzacji upadków, akceptacji euro secesji, przygotowano społeczeństwa na koniec ery wysokiej konsumpcji a wreszcie  zdano sobie dokładnie sprawę z tego, że okres rozwoju finansowanego wyłącznie długiem państwowym zakończył się bezpowrotnie. Warto zwrócić uwagę, że w obecnym modelu świat funkcjonuje już od 1945 roku a z recesji końca lat 80tych wybiła go gigantyczna zmiana popytu jaką było otwarcie rynków w dawnym soviet bloku, co podtrzymało rozwój na kolejnych 20 lat. To bezprecedensowy rekord w historii cywilizacji.

Nie spodziewam się jednak apokalipsy. Moim zdaniem nie dojdzie również do ostrego tąpnięcia podobnego do 2008 roku. Po prostu zaczynamy się zsuwać po równi pochyłej. Trudno mi oceniać cele inwestycyjne w skali świata ale już sama Europa jest mało sexy więc Polanda jest sexy proporcjonalnie mniej. Oczywiście zawsze będą jacyś inwestorzy zagraniczni. W Rumunii, ba nawet w Mołdawii są również i też mają swoje inwestycyjne scenariusze. Nie będzie jednak masowego pieniądza a bez niego nie ma płynności. Bez płynności ceny nie rosną. Brak płynności to dryf. I w takim położeniu zwanym zgrabnie trendem bocznym nasza giełda niebawem się znajdzie. Nie oznacza to, że nic nie urośnie. Coś tam czasem urośnie ale żniwa dotyczyć będą wytrawnych inwestorów i spekulantów. Dla łosi nie będzie tu już miejsca tym bardziej, że łosie po batach zebranych w 2008 roku postawiły na tezauryzację w bankach. Analitycy z optymizmem wpatrują się w owych Łosi oszczędności które pęcznieją sobie z miesiąca na miesiąc zbliżając się do imponującej kwoty 450 mld PLN. I tu jedna uwaga: jeśli depozyty rosną od dawna, a sytuacja gospodarcza była lepsza niż dzisiaj co miało by skłonić Łosi do przeniesienia części oszczędności na rynek kapitałowy? Opracowania analityków?

Otóż w moim przekonaniu, owe zasoby gotówkowe trafią na rynek konsumpcyjny a nie inwestycyjny czyli powtórzymy dokładnie to co działo się w latach 2001 do 2005 tyle, że nie trafi nam się kolejne wejście do UE. Rosnące oprocentowanie skutecznie zatrzyma środki w bankach tak długo aż ich dysponentom nie spodoba się ich ponowne inwestowanie albo okoliczności nie zmuszą do ich użycia. Tym samym nie należy spodziewać się sytuacji gdy w zbiorowym amoku będą się ładowali  w produkty o których dzisiaj, ich dawni bankowo – funduszowi oferenci wolą nie pamiętać.

I jak to już wcześniej miało miejsce uratuje nas silny popyt krajowy i cenna u rodaków chęć do wydawania pieniędzy tyle, że przez najbliższych parę lat mocno przytemperowana. Złotówka nam się jeszcze zdewaluuje choćby w efekcie wycofywania kapitałów tu zależność jest przecież automatyczna. Gospodarce zrobi to lepiej długowi publicznemu gorzej ale nasze sprytne państwo sobie jakoś z tym poradzi. Technika dostarczenia kasy do LOT jest ciekawym wskaźnikiem. Nie ma tu odrobiny finezji z czasów FOZZ ale widać, że lęk przed Brukselą wyraźnie osłabł bo nie ma chyba nikt wątpliwości, że tamtejsze czynniki zauważą ten toporny manewr. Zauważą, pogrożą palcem i nic nie zrobią. Może szkoda, że nasza prezydencja zaczyna się akordem który nieco przypomina włamanie do samochodu po radio ale w sumie nie ma to i tak większego znaczenia. Przewodzimy przecież w czasach kiedy problemy zaczynają się od poważniejszych cyfr. Ktoś już pewnie analizuje pomysły na obsługę długu w warunkach dewaluacyjnych albo szykuje się do podsunięcia dobrego pomysłu we właściwym momencie politycznym.

Prezydencja zaczyna bardzo ciekawy okres w historii Polandy. Od bardzo dawna tak wiele u nas od nas samych  nie zależało. I od bardzo dawna tak wiele nie było do stracenia.

5 komentarzy

Licence to kill…

przez dnia ·gospodarka, historia

…czyli o tym, że każde państwo potrzebuje morderców, a proces demokratyzacji wymaga ofiar bez względu na to, kto tę demokratyzację sponsoruje.

Przyjęło się już dzisiaj robocze założenie, że terroryzm to w zasadzie wynalazek dość współczesny i na wskroś arabski. Pomijając osiągnięcia Palestyńczyków na niwie światowej rewolucji i walki o prawo i sprawiedliwość warto przypomnieć, że prawdziwe fundamenty terroru budowali zupełnie inni ludzie. I nie chodzi mi tu o niewinne w sumie akcje eserowców w carskiej Rosji (wypadało by tu wspomnieć o słynnym napadzie w wykonaniu towarzysza Stalina ale to innym razem), ale o początki prawdziwego zorganizowanego terroryzmu. Palma pierwszeństwa należy się w tej materii Grupie Sterna. Kim byli?

Drodzy czytelnicy, proszę sobie wyobrazić, że było kiedyś tak, że w Palestynie rządzili niepodzielnie Anglicy i bardzo niechętnie patrzyli na wszelkiej maści żydowskie osadnictwo. Co więcej, prowadzili wyraźnie pro arabską politykę limitując zgody na osiedlanie (nawet w trakcie wojny) oraz faworyzując Arabów. Trudno się zatem dziwić, że żydowscy osadnicy w ramach własnych działań zaczepno – obronnych zorganizowali się w ramach pierwszej żydowskiej organizacji paramilitarnej Hagany. Jednym z najbardziej oddanych bojowców, był urodzony w Polsce Abraham Stern. Tu warto wspomnieć, że każdy w zasadzie ruch społeczny ma swoją lewicę i prawicę podobnie było z terroryzmem żydowskim. Stern związany z Zabotyńskim był zwolennikiem bardzo agresywnej walki z Arabami, a jednym z jego największych osiągnięć była „bomba Sterna”. Beczkę wypełnioną trotylem oraz wszelkiej maści żelastwem wrzucano przez okno do szkół koranicznych. Ów morderczy instrument szybko zyskał sobie uzasadnione uznanie. Warto w tym miejscu dodać, że prawdopodobnie był to produkt techników z polskiego wydziału II, dyskretnie wspierającego wszelkie formy emigracji i co zrozumiałe walki w Palestynie. Dlaczego dyskretnie? Ponieważ Palestyna była brytyjska a Polska z Brytyjczykami w sojuszu. Od wczesnych lat 30-tych prowadzono w Polsce szkolenie wojskowe, które wraz z utworzeniem przez Żabotyńskiego Betaru nabrało silnie faszystowskiego charakteru. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że szkoleni w Polsce Betarowcy pozdrawiali się „rzymskim gestem” a ich wiece ochraniał ONR Falanga co już samo w sobie zasługuje na osobny post. Warto w tym miejscu zauważyć jak doraźny interes polityczny łączy teoretycznie wrogie obozy. Eskalacja konfliktu arabsko – żydowskiego doprowadziła do powstania znacznie bardziej agresywnego niż Hagana, Irgunu. Tyle, że wraz z wybuchem wojny Irgun zadecydował o wstrzymaniu akcji przeciwko Brytyjczykom i Arabom. Grupa Sterna wprost przeciwnie. Wódz uważał, że należy walczyć wszelkimi sposobami z brytyjskim uciskiem i starał się nawet nawiązać współpracę z… Hitlerem.

Jak sobie łatwo wyobrazić tego już było dla lewicowej myśli syjonistycznej zbyt wiele. Stern skończył marnie. W lutym 1942 dopadli go w domu brytyjscy agenci. Ale prawica terrorystyczna nie umarła wraz z wodzem. Nowym szefem operacji wojskowych grupy Sterna został Icchak Szamir, dodajmy późniejszy premier Izraela i wieloletni funkcjonariusz Mosadu odpowiedzialny za operacje w Europie. Ale teraz sprawa najważniejsza: pierwszy atak terrorystyczny sensu stricte, ma miejsce 22 lipca 1946. Tego dnia „grupa Sterna” zdetonowała bombę w prestiżowym jerozolimskim hotelu „Król Dawid”. Był to pierwszy zamach w ramach nieustająco popularnej strategii  „niewielu zabitych setki przerażonych”. Można by oczywiście powiedzieć, że cel był wybrany przypadkowo bez konsultacji z jakimś promotorem. Można, ale trzeba zauważyć, że ktoś przecież musiał „sternowców” utrzymywać i wyposażać w broń i to w trakcie poważnej kampanii wojennej. Któż to mógł być? Otóż byli to Francuzi.

Jak wiadomo francuska Afryka północna do 1943 roku walczyła po stronie państw osi. Co prawda po lądowaniu amerykanów front zmieniła ale przekonań absolutnie nie. Tam właśnie Icchak Szamir znalazł bezpieczne schronienie po ucieczce z brytyjskiej Palestyny w 1943 roku uzyskując status uchodźcy politycznego. Skąd ten syjonistyczny duch? Po prostu w dominiach francuskich konflikt arabsko żydowski był nie mniej silny niż w Palestynie tyle że mniej medialny. W pełnej krasie ujawnił się dopiero w 10 lat po II wojnie światowej kiedy to na dobre rozpętała się wojna w Algierii. Z uwagi na niechętną wojnie politykę De Gaulla, w Algierii w 1958 powstała tajna organizacja terrorystyczna OAS założona przez znanego generała Raoula Salana. Silnym zapleczem organizacji byli algierscy Żydzi masowo atakowani przez arabskie bojówki. Wielu z nich, w czasie II wojny światowej aktywnie udzielało się w walkach przeciwko Brytyjczykom jako naturalnym wrogom w Palestynie. OAS została skutecznie rozbita podobnie jak każdy ruch prawicowy w tym okresie.

Jeśli w tym miejscu czytelnikom przyjdzie na myśl uwaga, iż wszystkie te wydarzenia są mało prawdopodobne przytoczę inne, również związane z terrorem a znacznie bardziej współczesne. Otóż nie pamięta się już dzisiaj, że hiszpański frankizm w latach 70-tych uosabiał nie stetryczały Caudillo (Generał Franco), ale jego główny pretorianin, premier rządu admirał Carrero Blanco. Admirał Blanco był de facto wielkorządcą Hiszpanii. Operatywny admirał, działając wspólnie z Opus Dei skutecznie podporządkował sobie większość ówczesnego system urządzenia na tyle sprawnie, że na 100% miał zostać następcą Franco. Ale mu się nie udało. Czemu? 20 grudnia 1973 dosłownie wyleciał w powietrze. Dosłownie ponieważ ETA wykonała podkop pod ulicą którą miał przejechać ów notabl i umieściła w podkopie prawie 100kg ładunek. Efekt był piorunujący. Admirał wraz ze swoim samochodem przeleciał nad kościołem z którego wyszedł i wylądował na balkonie na 2 piętrze budynku po przeciwnej stronie kościoła. Co w tym dziwnego? Sporo. Po pierwsze ETA robiła wcześniej znacznie mniejsze zamachy. Po drugie w śledztwie ustalono, że materiały wybuchowe pochodziły z amerykańskiej bazy wojskowej, po trzecie, zarówno śledczy hiszpańscy jak i czterej baskijscy uczestnicy zamachu tajemniczo ginęli. Co ciekawe, 21 grudnia 1978 roku a więc w 5 lat po zamachu, zginął ostatni z zabójców Blanco. Ostatni i jedyny który znał tożsamość, osoby która ….. ujawniła zmienianą codziennie trasę którą poruszał się Admirał. Dla tych którzy nadal mają wątpliwości mała zagadka. Kiedy USA uznały ETA za organizację terrorystyczną? W 2001 roku.

Zabójstwo Blanco pozostawiało frankizm bez sukcesji co niejako automatycznie torowało drogę demokratycznym przemianom czyli prywatyzacji i reformom gospodarczym. Franco namaścił Blanco a Blanco wykończył konkurentów tym samym system pozbawiony ich obu mógł się zawalić. Dlaczego nie dokonano zamachu na samego Caudillo? Niewiele by dał. Prawdziwą podporą systemu był właśnie Carrero Blanco. ETA ani wcześniej ani później nie dokonała już równie spektakularnego zamachu. Do grubych akcji trzeba mieć możnych protektorów i informatorów. Najwyraźniej i jednych i drugich zabrakło. Terroryzm podobnie jak wojna jest jednym ze środków prowadzenia polityki międzynarodowej. Choć nie ma już tej intensywności co w latach 70-tych (Fakcja Czerwonej Armii, Czerwone Brygady we Włoszech) to nadal terror zdumiewająco odpowiada interesom politycznych graczy. Zamach w białoruskim metrze najpierw odwracał uwagę od lawinowo sypiącej się gospodarki, potem lansował Łukaszenkę jako obrońcę narodu ale zbyt szybkie wykrycie przez KGB mało wiarygodnych sprawców roztrwoniło zbudowany na śmierci i ranach polityczny kapitał.

Władimir Iljicz Putin postępował znacznie roztropniej i wyciągał wnioski a między zamachem na teatr na Dubrowce (2002), a atakiem Basajewa na szkołę w Biesłanie (2004) poparcie dla reżimu i jego militarnych akcji wzrosło mimo niemałych ofiar, bo akcja w teatrze kosztowała życie i zamachowców i 129 widzów. W szkole w Biesłanie nie było wiele lepiej dodatkowo w trakcie szturmu zginęło tam ponad 200 dzieci.

Co ciekawe, w akcjach RAF bez problemu ujawnia się polityczny motyw ich inspiratorów z NRD i nikt nie ma problemu z traktowaniem powyższego jako swoistej cynicznej gry sowieckiego politbiura. Ale zachodnie demokracje? Fu! Kto by się zniżał do takich niedemokratycznych praktyk. Na marginesie warto zwrócić uwagę jakimi metodami zwalczano terroryzm w ówczesnym RFN. Baadera, Mainhof i kilku innych aktywistów schwytano już w roku 1972. Jak się okazało, był to duży błąd tamtejszego resortu siłowego. Osadzeni obrastali w legendę która skutecznie motywowała do działania kolejne grupy terrorystyczne. Jeden z osadzonych, Holger Meins zmarł w wyniku kilkakrotnych głodówek a jego śmierć w listopadzie 1974 wywołała ogólno niemieckie zamieszki. Co ciekawe, Meins domagał się między innymi uznania członków RAF za żołnierzy i tym samym traktowania ich jak jeńców wojennych. W październiku 1977 komando Palestyńczyków porywa na Majorce samolot Lufthansy. Domagają się uwolnienia przebywających w więzieniu członków RAF. Po wielu perypetiach samolot ląduje w Mogadiszu. To właśnie tu dojdzie do spektakularnej akcji niemieckiego GSG9 a tym samym pierwszego użycia wojsk niemieckich poza granicami RFN od zakończenia II wojny światowej. Oczywiście, formalnie GSG9 to nie wojsko tylko formacja jak sama nazwa wskazuje służby granicznej. Niemniej jednak, Niemcy zadebiutowali i to popisowo skutecznie odbijając zakładników.

Ciekawsze jest co innego. Tej samej nocy kiedy GSG9 szturmowało samolot, Baader, i pozostali wpływowi terroryści popełnili samobójstwa. Niektórzy po prostu się powiesili inni (Baader, Raspe) dla odmiany strzelili sobie w głowę za pomocą przemyconych do celi pistoletów. Nie trzeba dodawać, że byli trzymani w więzieniach o zaostrzonym rygorze. Tu ukłon w stronę naszych służb penitencjarnych: Baranina tylko się powiesił.

Tak czy inaczej noc z 17 na 18 października 1977 całkowicie zmieniła taktykę walki z terroryzmem w Niemczech. Przyjęto zasadę, że w tej walce aresztowania nie mają sensu a do terrorystów strzela się  aż do skutku. Strategia była efektywna, ponieważ aż do 1985 roku zamachów praktycznie nie było. Kiedy pojawiły się znowu całkowicie zmieniono cele ataków. Bomby zabijały wyłącznie przedstawicieli wielkiego biznesu i to nawet po publicznym samorozwiązaniu się RAF w 1989 roku.

Ostatnią ofiarą RAF był szef Treuhanda zabity 1 kwietnia 1991. I tu ważna uwaga, Treuhand był gigantycznym funduszem powołanym do prywatyzacji majątku byłej NRD. Organizacja ta jest najczęściej podawana jako doskonały przykład prywatyzacji. Uzasadnieniem zamachu na życie szefa tej organizacji była podobno polityka restrukturyzacyjna która z 4 mln enerdowców zatrudnionych w przejętych aktywach na wszelkiej maści miejscach pracy pozostawiła zaledwie 1,5 mln. I być może tak było. Być może, ponieważ Detlev Rohwedder zabrał ze sobą do grobu sporo niewygodnych prywatyzacyjnych tajemnic. Ale to pewnie zbieg okoliczności. Wersja z każącą ręką ludu w tle, jest przecież i bardziej nośna i bardziej wygodna.

5 komentarzy

Armia stoi nad Bosforem

przez dnia ·gospodarka, historia, wydarzenia

Czyli o tym, że Grecja może się rozpaść na skutek społecznych niepokojów, armia turecka jest największa w tej części świata a chęć do wyrównania historycznych krzywd to zwykle silny motywator

Prasę wypełniają rozmaite scenariusze dla Grecji, a skutkami jej upadłości interesuje się również gazeta Fakt, co jest już najwyraźniejszym bodaj dowodem wyeksploatowania tematu. Za chwilę fala opadnie i media zajmą się czymś zupełnie innym, podobnie jak porzuciły tropienie przemian w Libii. Ktoś powie: ależ w Libii skończyła się wojna! Nic bardziej błędnego. Skończyło się wojną zainteresowanie. Medialno-internetowy atak na Afrykę Północną swoje zrobił, opinia publiczna w Europie zaakceptowała działania rządów i teraz niczyje zainteresowanie dalszymi wypadkami nie jest już potrzebne. Warto się nad tym zastanowić, bo za chwilę ten sam schemat może zostać zastosowany w zupełnie innym kraju.
We wszystkich opisach obecnej sytuacji w Grecji w przeszłość sięga się płytko. Jeśli nawet ktoś zanurkuje głębiej, to z wielkim trudem na potwornym wdechu sięga lat 90-tych. A szkoda. Bo problem Grecji jest ściśle związany z okolicznościami jej powstania. Narodowy zryw wspierali garściami pieniędzy Anglicy po to, aby słaniającej się Wielkiej Porcie przybył jeszcze jeden, i to zideologizowany, wróg. Co ciekawe, Grecja jako niepodległe państwo powstaje w 1830 roku co ogłoszono światu w Londynie, ponieważ jednym z gwarantów niepodległości miała być flota brytyjska. Dla Admiralicji wolna Grecja to kolejny etap osaczania Turków, którzy ciągle trzymali za twarz lewant i północną Afrykę. Ale od samego powstania Grecja była krajem niestabilnym, gdzie nieustająco zwalczali się republikanie i monarchiści. Wszystkich dość długo łączyła idea zwana wielką czyli odbudowa Grecji w jej antycznych granicach. Grekom szczęście dopisywało tak długo, jak długo ich możnym sprzymierzeńcom zależało na ograniczaniu pozycji Turcji. Szczytem tej polityki była rola Grecji w I wojnie światowej, a nagrodą przyznane Traktatem Wersalskim terytoria. Do pełnej realizacji celów wszystkich Greków brakowało już bardzo niewiele: Cypru i Konstantynopola.
I jak to zwykle bywa, w chwili największego sukcesu należy się zainteresować komu ów sukces przeszkadza i co na szachownicy zmienia. A zmieniło się sporo. Pierwotnie Anglia i Francja popierała Grecję na tyle, że już w 1919 roku doszło do kolejnej wojny grecko – tureckiej. Nowoczesna i dobrze wyposażona armia przy pomocy brytyjskiej floty wylądowała w Smyrnie. Początkowo sukcesy były spektakularne, bo warto pamiętać, że zachodnie wybrzeże Turcji to de facto antyczna Grecja, toteż Pont i Jonia, zamieszkałe w zasadzie wyłącznie przez Greków i Ormian, witały armie jako wyzwolicieli i tam gdzie struktura etniczna była po stronie greckiej walk w zasadzie nie prowadzono. Wszystko szło dobrze. Ale tymczasem w Grecji dokonał się kolejny zwrot. Zmarł, współpracujący z Brytyjczykami, król – Aleksander Grecki. W efekcie dalszych wypadków na tron powrócił zwolennik proniemieckiej polityki – Konstantyn I. Dla mocarstw zachodnich był to sygnał, że za bardzo utuczona Grecja może być równie, jeśli nie bardziej, niebezpieczna niż konające Imperium Osmańskie. Co więcej na polu gry pojawił się Kemal Pasza doświadczony turecki generał weteran wielu bitew. Ten doskonały strateg wykonał ruch, który natychmiast ostudził zapał Francji i Anglii do popierania Grecji: zwrócił się o pomoc do bolszewickiej Rosji. I tu, drodzy czytelnicy, warto zwrócić uwagę, że z perspektywy greckich polityków zdarzyło się coś, co nie miało prawa się wydarzyć. Czym bowiem Ataturk zapłacił bolszewikom za militarne wsparcie? Zrezygnował z odwiecznych ambicji na wschodzie Turcji, dając bolszewikom wolną rękę dla ich działań w Gruzji, Armienii i Azerbejdzanie. Nie była to cena niska.
I dalej wypadki potoczyły się już wartko: Grecy zostali odparci, a finał ich interwencji to spektakularna rzeź Smyrny, której przyglądali się ze swoich okrętów francuscy i brytyjscy marynarze. A było chyba czemu się przyglądać, bo Arystotelesowi Onasisowi nie starczyło życia, aby ową rzeź przypominać. Z drugiej strony, brytyjski świadek tamtych wydarzeń, spóźniwszy się na spotkanie z admirałem francuskim mitygował się tym, że ciała unoszące się na wodzie utrudniały manewry.
I teraz najważniejsze: mocarstwa zachodnie w ciągu zaledwie dwu lat zmieniły front o 180 stopni. Bez ich wsparcia do tej wojny w ogóle by nie doszło, a bez ich bierności nie zakończyłaby się tak krwawo. W wyniku rozejmu zadecydowano o wielkich migracjach ludności: z Grecji wysiedlono 300 tys. Turków z Turcji prawie 1,5 mln Greków. Jaki to miało wpływ na życie polityczne Grecji? Zamiast próby analizy tego niezwykle trudnego zjawiska przytoczę jeden fakt: za język narodowy uznano jeden z wielu używanych dialektów dopiero w…. 1976 roku.
Na początku lat 60-tych Grecji wyczerpało się już paliwo z amerykańskich planów pomocowych, a w 1964 roku do władzy doszła lewica. Warto pamiętać, że krwawa wojna domowa skończyła się w tym kraju zaledwie 10 lat wcześniej, toteż w niecałe trzy lata później władzę objęła junta wojskowa zwana później junta „czarnych pułkowników”. W apogeum swojej działalności junta postanowiła doprowadzić do połączenia z Cyprem i wskrzesić ideę wielkiej Grecji. I tutaj poszli już zbyt daleko. Zamiast opisu kalendarium:
1. 15 lipca 1974 dochodzi do zmontowanego przez Grecję przewrotu na Cyprze
2. 20 lipca 1974 Turcy desantują się na północy wyspy
3. 23 lipca 1974 junta oddaje władzę cywilom
4. 30 lipca 1974 zawieszenie broni na Cyprze
Oczywiście zbieżność dat może być przypadkowa:). I trzeba tylko dodać, że 8 grudnia 1974 Grecy w referendum opowiedzieli się za rezygnacją z monarchii i tym sposobem zakończyła w tym słonecznym kraju dominacja niemieckiej monarchii, która była powodem sporych, było nie było, perturbacji.
Antagonizm grecko-turecki jest niezwykle silny, a do dzisiaj żyją ofiary tej ponurej gry ówczesnych mocarstw. Choć dzisiaj o tym nie pamiętamy, w 1996 oba kraje znalazły się na krawędzi wojny, a w 2006 roku doszło do poważnych incydentów granicznych. Kość niezgody to, miedzy innymi, definicja wód terytorialnych, a co za tym idzie korzystania z dochodów z tamtejszej żeglugi. Potencjalny konflikt obie strony traktują bardzo poważnie.
2009 rok był rekordowym w wydatkach zbrojeniowych w Grecji, które osiągnęły 6,3 mld EUR. Ten astronomiczny (2,8% PKB) jak na współczesną Europę poziom, to właśnie rezultat nieustannego wyścigu zbrojeń z sąsiednią Turcją. Oczywiście jako efekt kryzysu wydatki spadły do 3,8 mln planowanych na 2011 r., ale i tak ich udział w PKB pozostanie na poziomie Francji ( 2% PKB ). Co uzyskano w zamian za tak intensywne nakłady? Marynarka i lotnictwo dotrzymują na razie kroku Turcji ( Grecja: 300 samolotów, w tym 150 F16, Turcja: 400 samolotów), ale siły lądowe, mimo znacznie niższej liczebności (100 tys. versus 600 tys.), są już dużo gorzej uzbrojone. Grecja zakupiła co prawda 170 czołgów Leopard 2A6 HEL, ale nie dała już rady zmodernizować piechoty zmechanizowanej, opierającej się nadal o archaiczny amerykański M113. Szczególnie w tym obszarze widoczna jest odmienna polityka Ankary, która w siłach lądowych stawia na wyroby własnego przemysłu i od lat kupuje krajowe transportery opancerzone, a na dodatek finansuje program budowy własnego nowoczesnego czołgu. W przypadku konfliktu lądowego to szczególnie ważne. Własny sprzęt to własne zaplecze dostawców, których nagle nie zniechęci do handlu Departament Stanu USA. Równowagę lotnictwa może zakłócić nowy wielki program zakupu 100 myśliwców F35. Nie ma chyba wątpliwości po czyjej stronie będą się lokowały amerykańskie sympatie. Spadkom wydatków wojskowych w Grecji towarzyszy ich rekordowy wzrost w Turcji. Na 2011 zaplanowano tam prawie 16 mld EUR! Tym samym w ciągu najbliższych 5 lat, Grecy będą już w taktycznej defensywie, bo może się okazać, że za pieniądze, które teraz mają, nie utrzymają w gotowości znacznej części sprzętu, którym dzisiaj dysponują.
Co ciekawe, armia grecka jest jedyną w regionie, która mogła by się przeciwstawić Turkom. Dalej jest już tylko gorzej, bo węgierska prawie nie istnieje, a rumuńska i bułgarska nie mają żadnej bojowej wartości. Warto o tym pamiętać, ponieważ Rumunia i Bułgaria już są w UE, a dla wielokrotnie od nich silniejszej Turcji jak wiadomo miejsca zabrakło. Lubimy przypominać sobie naszą dawna wielkość, ale lubimy też zapominać, że inni również bywali wielcy. Imperium Osmańskie panowało nad sporym kawałkiem globu przez kilkaset lat. Czy można zakładać, że już o tych latach triumfu nie pamięta? Na marginesie dodam, że w ramach NATO Turcja miała odpierać atak południowej flanki Układu Warszawskiego, czyli maszerować na Sofię i Bukareszt. Jakoś tak mi się wydaje, że te kierunki są na manewrach ćwiczone do dzisiaj. Po co mieliby się tam wybierać? Po surowce. Turcja nie ma ich praktycznie wcale i surowce strategiczne musi w całości importować. Ale tu też ma swoje atuty: przez jej terytorium przebiegają rurociągi i gazociągi, stanowiące południową drogę eksportu tego surowca. Dzięki opłatom przesyłowym i preferencyjnym cenom Turcy oszczędzają nieco na wydatkach na media. Ale przede wszystkim mają je dla siebie.
Jakikolwiek scenariusz nie odegrałby się w Grecji, kraj znajdzie się na krawędzi systemowego rozbicia. Jeśli dojdzie do poważnych niepokojów, ktoś będzie musiał je uśmierzyć. Jestem dziwnie przekonany, że turecki korpus ekspedycyjny bardzo chętnie by sobie poradził z tym zadaniem. I pewnie nawet nie będzie takiej potrzeby, wystarczy przyzwolenie na lądowanie na od dawna spornych wyspach i a Grecy się pozbierają dokładnie tak samo jak w roku 1974. Jeśli to nie wystarczy, może się okazać, że wojna znów zatli się w Europie. Ale czym tu się przejmować. Z Warszawy do Aten jest 2300 km. Do Vukovaru było zaledwie 1100. Jakoś nam to spokoju nie zakłóciło.

11 komentarzy

Co nie zabije to wzmocni.

przez dnia ·finanse, gospodarka

Czyli o tym, że gospodarka hamuje, kierowcy nie ma albo jest pijany, a pasażerowie na własną rękę muszą kombinować jak wyjść z tego cało.

Kampania wyborcza coraz bardziej wypełnia horyzont, debata publiczna koncentruje się coraz bardziej na tym kogo upoluje PO i kto do upolowania jeszcze pozostaje. Media prześcigają się w informowaniu na kogo się obraził, kogo lubi i kogo poprze Premier, temperatury za oknem coraz bardziej wprowadzają w wakacyjny nastrój, słowem okoliczności przyrody zupełnie zniechęcają do krytycznej oceny rzeczywistości. W polityce trwa już wielkie zwieranie szeregów tym samym takimi duperelami jak gospodarka nie ma się co przejmować tym bardziej, że bezpośrednia jakość politycznego życia ze stanem gospodarki przecież związana nie jest. O kilkunastu lat towarzyszą nam programy „taniego państwa” w różnych mutacjach, ale ich jedynym efektem jest ….. nieustający wzrost kosztów administrowania państwem. Co ciekawe, dość powszechnie uważa się, że etatyzm w kwitł w czasach PRL. I faktycznie tak było tyle, że prywatyzowana gospodarka poprzez bolesne zwolnienia dostosowała się od realiów rynkowych. Służby publiczne nie. Od 1990 roku puchły i puchną konsekwentnie nadal.   Dzisiaj we wszelkich formach administracji ( rządowej, samorządowej innej publicznej ) znajduje zatrudnienie 750 tysięcy osób. Pod dodaniu wszelkiej maści organizacji wokół budżetowych a wprost przez budżet nie opłacanych przekraczamy 1 mln. Jeśli odniesiemy tą cyfrę do ogółu populacji wygląda może i znośnie. Ale czynnych zawodowo jest w naszym kraju wyłącznie 16 mln ludzi! Tym samym co 16ty z pobierających wynagrodzenie aktywnie pracuje nad poprawą naszego życia w naszym tanim państwie.

Biurokratyzację walnie wspiera system dystrybucji korzyści płynących z UE. Kiedy występując po raz pierwszy o dopłaty bezpośrednie ( jestem rolnikiem ) udałem się po wniosek do nowo stworzonego w tym właśnie celu urzędu. Podówczas, podobnie jak inni petenci dowiedziałem się niewiele, ale mogłem się zapoznać z przekrojem ówczesnej podwarszawskiej mody prezentowanej przez chłopców i dziewczęta za pewne dobranych w drodze drobiazgowego konkursu. W przypadku ówczesnej Pani kierownik jednym z punków oceny były na pewno tipsy które podobnie jak cała reszta zrobiły na mnie wtedy spore wrażenie. Ale musze uczciwie dodać, że już dwa lata później, ów personel bardzo merytorycznie udzielił mi pomocy w trakcie przenoszenia do nowego, właściwego mi terytorialnie ośrodka. Inna sprawa, że ciekaw jestem bardzo ile w trakcie tych 7 lat pojawiło się nowych etatów.
A w tle mamy hamującą gospodarkę. Maj stanowił moim zdaniem przykre preludium do faktycznego spowolnienia konsumpcji które powszechniej poczujemy za pewne  jesienią. Powód jest stary jak gospodarka. Na rynku zaczyna brakować pieniądza, podstawowego paliwa w krwiobiegu. Ratunkiem dla takich krajów jak nasz jest popyt wewnętrzny który pozwalał jak do tej pory skutecznie stabilizować recesyjne procesy. Pozwalał, ponieważ historyczne zadłużenie gospodarstw domowych było znacznie niższe niż ich zachodnich odpowiedników. I nadal jest niższe, choć relacja nie jest już taka jak choćby w 2006 roku. Okazać się może, że spora część nieruchomościowego boomu zaległa na hipotekach Kowalskich. I nawet jeśli przyjmiemy, że owi Kowalscy maja, lub mieli by zdolność kredytową do dalszego zadłużania to już się nie zadłużą na skutek zgodnej polityki państwa i banków w tym zakresie. Tego problemu już się nie da bagatelizować, ponieważ w stanie para „upadłości” znajduje się ca 2mln osób czyli dokładnie dwa razy  tyle co w 2008 roku. Tym samym z gorliwości rodaków do życia na kredyt, w najbliższej przyszłości rynek raczej nie skorzysta.

Cóż pozostaje? Jedyny makroekonomiczny czynnik który skuteczne pobudza gospodarki takie jak nasza. W powszechnej opinii analityków, w 2008 to właśnie dewaluacja złotówki o prawie 20% Euro pozwoliła osłabić uderzenie kryzysu. Czy będzie postępować dalej?  Jeśli dojdzie do bankructwa Grecji złoty ulegnie presji a jego wyprzedaż może zaprowadzić w rejony o których dzisiaj mało kto odważy się myśleć. Inna sprawa, że im głębiej sięgnie tym bardziej atrakcyjna stanie się nasza gospodarka choć koszty tej „atrakcyjności” poniesie jak zwykle społeczeństwo. Tak czy inaczej dla rodzimego rynku wytwórczego nie ma nic równie zbawiennego jak „rynkowo – przymusowa” koncentracja popytu na lokalnych produktach. Słaby złoty to marny import i atrakcyjny export w tym kilkakrotnie już opisywany eksport samej pracy która automatycznie staje się tańsza.

Osobiście spodziewam się dewaluacji również bez upadłości Grecji i to nie w efekcie celowych działań rządu ( nikt tam nie będzie chciał przekroczyć 50% zadłużenia PKB a renominacja długu na pewno by do tego doprowadziła ) ale wyprzedaży walut z naszej gospodarczej okolicy. Może się oczywiście okazać, że RPP podkręci stopami atrakcyjność polskiego długu ale to miecz obosieczny i gospodarka odczuje go na pewno. Drogi kredyt i mocny złoty to stan który pamiętam doskonale z lat 2001 2003.

Ale czy to koniec świata? Oczywiście, że nie bo jak zawsze w każdej sytuacji znajdują się branże które mają się lepiej niż inne. Koniunktura gospodarcza to sinusoida, tak było jest i będzie. Im kryzys będzie większy tym bardziej zmienią się nasze przyzwyczajenia. Jakie? Na przykład zrezygnujemy z samochodów w centrach miast korzystając z transportu publicznego. Potanieją mieszkania i domy na peryferiach, zdrożeją wszędzie tam gdzie można korzystać z dogodnego transportu a podróż zabiera jak najmniej czasu. Zawęzimy oczekiwania żywieniowe, producenci wydłużą serie nie podnosząc cen. Przyłożymy się znacznie bardziej do recyclingu i kosztów zużycia energii ponieważ to wydatki które zaraz po kosztach wyżywienia najbardziej dotykają większość budżetów domowych. Przekonamy się do kupowania większości artykułów w sieci a odbierać je będziemy z regionalnych centrów dystrybucji na osiedlach. Odkryjemy na masową skalę agroturystykę jako tańszą alternatywę od zagranicznych, drożejących ( dewaluacja złotówki ) wyjazdów. I pewnie tylko lody Coral będą się sprzedawać jak zwykle bo nieustająco dobra passa tej marki to już chyba temat na jakiś naukowy operat.

Jeśli tylko świat zachodni nie popełni finansowego harakiri jakoś przebidujemy zły 2012 i fatalny 2013. A potem będzie już lepiej a zgodnie z moją teorią dziesięciolatek w 2017 będzie po prostu super. Trzeba tylko dociągnąć. A Polak potrafi.

1 Comment